Văn hóa > Gia đình

Dưới tác động của nền kinh tế thị trường, hội nhập kinh tế quốc tế, hôn nhân của người Dao Đỏ chịu ảnh hưởng của quá trình giao lưu văn hóa giữa các tộc người họ, đã tiếp thu có chọn lọc những yếu tố văn hóa mới. Nghi lễ cưới xin của người Dao Đỏ ở Cao Bằng nói riêng và ở Việt Nam nói chung là một trong những nét văn hóa đặc trưng có ảnh hưởng rất lớn đến việc duy trì nòi giống, cố kết cộng đồng, dòng họ. Vì vậy, hôn nhân luôn luôn biến đổi theo thời gian và thích nghi với điều kiện mới, hôn nhân của người Dao Đỏ cũng không nằm ngoài xu hướng đó.

Trong quá trình giao lưu, hội nhập hiện nay, văn hóa truyền thống của người Bru-Vân Kiều có những biến đổi trên nhiều bình diện, cả văn hóa vật chất và tinh thần. Bài viết tập trung nghiên cứu về sự biến đổi của lễ cưới truyền thống trong những năm gần đây. Do kinh tế thị trường ngày càng bùng nổ cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ, truyền thông, quá trình giao lưu tôn giáo và tộc người diễn ra sâu rộng nên lễ cưới truyền thống của người Bru-Vân Kiều có nhiều thay đổi về hôn nhân và lễ thức. Tìm hiểu biến đổi trong lễ cưới của người Bru-Vân Kiều giúp chúng ta hiểu thêm những nét văn hóa truyền thống độc đáo cũng như những mặt trái của quá trình biến đổi hiện nay.

Kéo vợ (tiếng Mông là Chang pò nỉa) là tập tục tồn tại từ lâu đời, phổ biến trong hôn nhân của tộc người Mông. Đó là hoạt động của một nhóm người nam thanh niên dùng sức khỏe để bắt một cô gái với mục đích về làm vợ cho một người trong nhóm đó.

Vị thành niên là lứa tuổi rất đặc biệt với những thay đổi cả về thể chất và tâm sinh lý, rất cần sự quan tâm của gia đình nói riêng và cả xã hội nói chung. Ở lứa tuổi này, các e rất cần sự quan tâm, định hướng, giáo dục của các thành viên trong gia đình, đặc biệt là cha mẹ. Bên cạnh việc giáo dục đạo đức, ứng xử, nâng cao các kỹ năng sống, chăm sóc sức khỏe, việc giáo dục hướng nghiệp cho vị thành niên cũng rất cần được các bậc cha mẹ quan tâm. Bởi lẽ, nếu định hướng tốt, các em sẽ phát huy được năng lực và thỏa mãn sở thích của bản thân, tìm được nghề nghiệp phù hợp.

Hôn nhân là cơ sở tạo lập gia đình và hình thành nên các tế bào xã hội. Gia đình tiến bộ, hạnh phúc tạo nên tính bền vững, ổn định của xã hội. Với đại đa số người Việt Nam, hôn nhân và gia đình là giá trị quan trọng, luôn cần được bảo vệ, dung dưỡng. Vậy chất lượng hôn nhân và gia đình hiện nay ra sao? bị tác động/ ảnh hưởng bởi những yếu tố gì? giải pháp nào để nâng cao chất lượng, tạo chất kết dính bền vững cho hôn nhân, giúp tăng sức đề kháng, đứng vững trước những tác động xấu trong bối cảnh hiện nay là một vấn đề cần được quan tâm, nghiên cứu.

Trong tiến trình phát triển của lịch sử nhân loại, gia đình luôn có vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng. Từ gia đình, con người được sinh ra, lớn lên và trưởng thành. Gia đình với hai chức năng cơ bản là tái sinh con người để duy trì nòi giống và xã hội hóa cá nhân để hình thành nhân cách mỗi con người, là nơi mỗi con người được rèn luyện, phát triển theo hướng chân - thiện - mỹ, từ đó hình thành văn hóa gia đình. Sự tồn tại của mỗi cộng đồng, làng, nước phụ thuộc vào sự tồn tại, phát triển của gia đình, nhất là văn hóa gia đình, vì gia đình là nơi bảo tồn, lưu giữ, trao truyền các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vựa lúa lớn của cả nước, nơi có truyền thống nông nghiệp lâu đời. Trước đây, đối với các tỉnh ĐBSCL nói chung và tỉnh Long An nói riêng, nông nghiệp là nghề chính của cư dân. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, dưới tác động của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, các khu vực nông thôn ở Tây Nam Bộ tuy đa số vẫn làm nông nghiệp nhưng đã có sự biến đổi về nhận thức và định hướng nghề nghiệp cho con cái trong gia đình. Thực tiễn nghiên cứu cho thấy đa số các bậc phụ huynh không còn hướng con cái theo nghề nông. Trên cơ sở đó, bài viết tập trung nghiên cứu xu hướng hướng nghiệp của các bậc cha mẹ trong gia đình người Việt ở nông thôn tỉnh Long An, điển cứu trường hợp xã Hòa Phú, huyện Châu Thành, tỉnh Long An để nhìn nhận sự thay đổi và đi tìm nguyên nhân của sự thay đổi trong nhận thức của người dân về nghề nghiệp và định hướng nghề nghiệp cho con cái.

Cho đến nay, vấn đề dòng họ và văn hóa dòng họ ở nước ta đã ít nhiều được chú trọng nghiên cứu và định dạng khái niệm. Tuy nhiên, dù phong phú, những nghiên cứu này hầu hết vẫn chỉ mang tính gián tiếp thông qua khảo cứu gia đình, hương ước, lệ làng; hoặc trực tiếp nhưng chưa cụ thể thông qua việc tìm hiểu mối quan hệ gia đình ở nhiều khía cạnh khác nhau. Trên cơ sở tham khảo những cách tiếp cận đó (chẳng hạn: dòng họ là một tập hợp người theo nguyên lý huyết thống; dòng họ là một cộng đồng người được tập hợp bởi quan hệ đồng huyết; dòng họ là một bộ phận trong cơ cấu tổ chức của làng xã cổ truyền...), chúng tôi đưa ra cách hiểu của mình về dòng họ và văn hóa dòng họ từ góc độ văn hóa.

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng có số lượng phụ nữ kết hôn với người nước ngoài nhiều nhất cả nước. Trong 10 năm (2008 - 2018), khu vực này có khoảng 70.000 phụ nữ lấy chồng nước ngoài. Theo đó, trung bình mỗi năm ở ĐBSCL có khoảng 7.000 phụ nữ kết hôn với người nước ngoài, trong khi trung bình mỗi năm Việt Nam có khoảng 18.000 công dân kết hôn với người nước ngoài.

Gia đình và văn hóa gia đình, dù trong bối cảnh nào, luôn là những vấn đề quan thiết đối với toàn nhân loại, đã, đang và sẽ thu hút được sự quan tâm của toàn xã hội. Trong bối cảnh mới hiện nay, vị thế của gia đình và hệ giá trị văn hóa gia đình đang trong tình trạng kế thừa, chuyển đổi theo hướng thích ứng, nâng cao, mở rộng và bổ sung một cách phong phú, đa dạng. Do đó, một cách khái quát, chúng tôi thử nghĩ thêm về cấu trúc giá trị văn hóa gia đình như một hệ thống mở, qua đó gợi một số vấn đề có thể giúp ích cho việc xây dựng gia đình và hệ giá trị văn hóa gia đình trong bối cảnh mới.

Ở những góc độ và bình diện khác nhau, vấn đề dòng họ, văn hóa dòng họ từ rất lâu đã trở thành một hiện tượng xã hội hiển nhiên, thu hút sự quan tâm của nhiều giới, nhiều ngành. Có thể, hiện nay, các nhà khoa học chưa thực sự thống nhất về thời điểm ra đời thực sự của dòng họ (với tính chất là một thực thể, một thiết chế mở, mang tính phổ quát của xã hội loài người), song, chỉ bằng một cái nhìn thực tiễn, có thể thấy dòng họ đã xuất hiện từ xa xưa, ít ra từ chế độ phụ hệ, kể từ khi một nhóm người, bầy người, quần thể người bắt đầu có ý niệm về huyết thống, về dòng dõi, về sự trao truyền thế hệ từ một nguồn gốc chung, một ông tổ chung (1).