Trong suốt quá trình lãnh đạo, Đảng ta luôn coi trọng vấn đề bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống gắn với việc xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, đáp ứng nhu cầu phát triển đất nước.

Hát dân ca của dân tộc Dao

Từ sau Cách mạng Tháng Tám, Đảng và Nhà nước coi việc bảo tồn di tích, cổ tích là việc cấp thiết cho công cuộc kiến thiết nước nhà. Tháng 7 năm 1998, Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc đã được Trung ương ban hành. Văn hóa được xác định là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển, gắn với sự nghiệp CNH - HĐH đất nước, gắn với những vấn đề nảy sinh trong xu thế toàn cầu hóa và nền kinh tế thị trường. Đại hội X, Đảng xác định tiếp tục phát triển sâu rộng, nâng cao chất lượng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; đầu tư cho việc bảo tồn, tôn tạo các di tích lịch sử cách mạng, kháng chiến, di sản văn hóa vật thể, phi vật thể; kết hợp hài hòa giữa bảo tồn, phát huy với kế thừa và phát triển, giữ gìn di tích với phát triển kinh tế du lịch. Ngày 9/6/2014, Ban Chấp hành Trung ương Đảng, khóa XI tiếp tục ban hành Nghị quyết số 33-NQ/TW về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước. Mục tiêu là xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Trong xây dựng văn hóa, trọng tâm là chăm lo xây dựng con người có nhân cách, lối sống tốt đẹp, với các đặc tính cơ bản: yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo. Xây dựng đồng bộ môi trường văn hóa, trong đó chú trọng vai trò của gia đình, cộng đồng. Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Hà Giang lần thứ XVII, nhiệm kỳ 2020 - 2025 trong mục tiêu tổng quát cho cả nhiệm kỳ cũng đã xác định: “...Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc; thực hiện giảm nghèo bền vững, đảm bảo an sinh xã hội, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân…”. Định hướng phát triển là “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống đậm đà bản sắc các dân tộc, xây dựng con người Hà Giang phát triển toàn diện; tiếp tục thực hiện Đề án bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa đặc trưng của dân tộc Mông và nhân rộng đối với các dân tộc thiểu số khác; phát triển Hội Nghệ nhân dân gian, truyền dạy văn hóa truyền thống trong các trường học; đầu tư, nâng cấp các thiết chế văn hóa cơ sở…” .

Có thể khẳng định, trong xu hướng phát triển hiện nay, Đảng, Nhà nước luôn hướng tới mục tiêu coi trọng bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa gắn với xây dựng và phát triển con người toàn diện đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước. Hay nói cách khác là gìn giữ các giá trị văn hóa tốt đẹp, làm lan tỏa các giá trị tốt đẹp ấy, góp phần xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, là những chủ thể văn hóa có bản lĩnh, có khả năng đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới, chủ động hội nhập quốc tế; hướng tới các hoạt động văn hóa, giáo dục, khoa học để xây dựng con người Việt Nam có đạo đức, trí tuệ, sức khỏe, có tinh thần nhân văn, ý thức lao động; đề cao trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội… Phát triển con người toàn diện trọng tâm là bồi dưỡng tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, đạo đức, lối sống và nhân cách. Tạo chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, ý thức tôn trọng pháp luật, mọi người Việt Nam đều hiểu biết sâu sắc, tự hào, tôn vinh lịch sử, văn hóa dân tộc.

Thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng về văn hóa, trong những năm qua, Đảng bộ, chính quyền tỉnh Hà Giang đã tổ chức triển khai thực hiện sâu rộng các chủ trương, đường lối, chỉ thị, nghị quyết của Đảng về văn hóa. Hà Giang đã ban hành hơn 500 văn bản để cụ thể hoá chủ trương của Đảng về văn hóa, điều đó được thể hiện trong Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh qua các nhiệm kỳ. UBND tỉnh đã ban hành các kế hoạch, đề án, chỉ thị, hướng dẫn về công tác văn hóa. Trong đó, có một số văn bản trọng tâm của Đảng bộ tỉnh như: Chương trình 62-CTr/TU ngày 29/3/2013 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về phát triển Văn hóa gắn với Du lịch (giai đoạn 2013 - 2020); Chương trình 117-CTr/TU ngày 6/10/2014 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Hà Giang về thực hiện Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI) về xây dựng và phát triển văn hóa , con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước; Nghị quyết số 15-NQ/TU ngày 1/5/2021 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn toàn tỉnh giai đoạn 2021 - 2025; Nghị quyết số 27-NQ/TU, ngày 1/5/2022 của BCH Đảng bộ tỉnh Hà Giang về thực hiện xóa bỏ các hủ tục, phong tục, tập quán lạc hậu, xây dựng nếp sống văn minh trong nhân dân các dân tộc tỉnh Hà Giang, giai đoạn 2022 - 2025, định hướng đến năm 2030…

Với sự quan tâm của các cấp ủy Đảng trong đổi mới phương thức lãnh đạo đối với lĩnh vực văn hóa, các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thông tin, thể dục, thể thao ngày càng mở rộng, từng bước đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa của nhân dân. Tính tích cực, chủ động sáng tạo trong nhân dân được phát huy, dân chủ xã hội được mở rộng. Hệ thống các di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh được đầu tư, tôn tạo và phát huy vai trò trong phát triển kinh tế - xã hội. Những giá trị văn hóa đặc sắc của các dân tộc được giữ gìn, kế thừa và phát huy, làm phong phú cho nền văn hóa dân tộc, hệ thống thiết chế văn hóa cơ sở đạt được kết quả đáng kể. Đã xuất hiện nhiều điển hình, nhiều bài học kinh nghiệm về tổ chức xây dựng hệ thống thiết chế văn hóa cơ sở thông qua việc huy động các nguồn vốn xã hội hóa, huy động công sức, trí tuệ của nhân dân trong đầu tư xây dựng các thiết chế văn hóa cơ sở.

Múa trống đồng của dân tộc Lô Lô

Công tác định hướng chính trị, tư tưởng trong các hoạt động văn hóa, văn học, nghệ thuật và báo chí được quan tâm sâu sắc. Qua thực tiễn hoạt động văn học, nghệ thuật, nhất là sau thực hiện Nghị quyết Trung ưong 5 khóa VIII và Nghị quyết 23-NQ/TW của Bộ Chính trị khóa X hoạt động văn học, nghệ thuật luôn hoạt động theo định hướng của Đảng và tiếp tục có bước phát triển, đạt được những kết quả quan trọng. Nhiều cuộc triển lãm mỹ thuật, nhiếp ảnh, nhiều tiết mục văn hóa, văn nghệ... thu hút được người xem, người đọc. Quyền tự do sáng tạo và điều kiện hoạt động của văn nghệ sĩ được bảo đảm và cải thiện, tiềm năng và cảm hứng sáng tạo được khơi dậy. 

Công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa được triển khai hiệu quả. Đến nay, toàn tỉnh có 3 bảo vật quốc gia, 61 di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh được xếp hạng, trong đó có 31 di tích cấp quốc gia, 30 di tích cấp tỉnh. Khảo sát nhận diện được 131 di sản văn hóa vật thể, trong đó có 31 di tích đã xếp hạng cấp quốc gia, 30 di tích cấp tỉnh; 446 di sản văn hóa phi vật thể, trong đó 29 di sản được Bộ VHTTDL đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, Di sản văn hóa thực hành Then Tày, Nùng, Thái của 11 tỉnh, thành (trong đó có Hà Giang) được UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đã lập hồ sơ và trình Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu 1 Nghệ nhân Nhân dân, 33 Nghệ nhân Ưu tú trong giữ gìn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc. Công tác trùng tu, tôn tạo di tích bước đầu được quan tâm, có 29/62 di tích xếp hạng được tu bổ, tôn tạo; có 34 di sản văn hóa phi vật thể được đầu tư phục dựng. Nhận thức của cộng đồng về di sản văn hóa được nâng lên, các giá trị văn hóa truyền thống như: kiến trúc, trang phục, hoạt động sản xuất, ẩm thực, ứng xử cộng đồng, văn nghệ dân gian… được bảo tồn và phát huy, đặc biệt là gắn với phát triển kinh tế - xã hội, du lịch góp phần tạo sinh kế, tăng thu nhập cho người dân.

Với đặc điểm cư trú, đồng bào các dân tộc Hà Giang đã sớm hình thành giá trị văn hóa truyền thống đó là ý thức cộng đồng dân tộc sâu sắc, tinh thần đoàn kết, gắn bó yêu thương đùm bọc lẫn nhau; đức tính thật thà, bao dung, tự trọng và biết ơn; cần cù, kiên nhẫn, sáng tạo trong lao động; yêu tự do, lãng mạn, yêu đời; có vốn tri thức dân gian phong phú. Trong các cuộc chiến tranh xây dựng và bảo vệ nền độc lập dân tộc, bảo vệ biên cương Tổ quốc, các giá trị văn hóa truyền thống ấy được tỏa sáng và bồi đắp thêm lòng yêu nước nồng nàn, dũng cảm, kiên trung trong chiến đấu, thích ứng và tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại. Những đức tính đó đã tạo nên sức sống mạnh liệt để tồn tại trước sự nghiệt ngã của thiên nhiên, chiến thắng mọi kẻ thù xâm lược và là nền tảng để người Hà Giang phát huy góp phần xây dựng con người Hà Giang phát triển toàn diện, đáp ứng nhu cầu phát triển đất nước.

Trong bối cảnh hội nhập hiện nay, công tác văn hóa đã và đặt ra nhiều thách thức. Với mục tiêu xây dựng và phát triển con người phát triển toàn diện, trước hết xây dựng đạo đức xã hội hiện nay cần được chấn chỉnh, củng cố niềm tin vào chế độ. Trong đó, cần xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, hiệu quả, ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, khắc phục bệnh thành tích, nói không đi đôi với làm. Gia đình, nhà trường và xã hội cần tăng cường vai trò, trách nhiệm trong giáo dục đạo đức, lối sống, nhân cách. Các cơ quan truyền thông cần đề cao trách nhiệm trong đấu tranh chống suy thoái đạo đức, lối sống; tăng cường biểu dương các nhân tố tích cực, điển hình tiên tiến, gương người tốt, việc tốt. Mặt khác, cần đề cao vai trò giáo dục, cảm hóa của văn học nghệ thuật, hướng con người đến chân - thiện - mỹ… Về mặt giáo dục, bồi dưỡng trí tuệ cần triển khai có hiệu quả chương trình đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao trí lực, bồi dưỡng tri thức cho con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu của kinh tế tri thức, sự phát triển của khoa học, công nghệ; phối hợp giáo dục trong nhà trường và ngoài nhà trường; ứng dụng công nghệ mới, các phương pháp giáo dục phù hợp. Đối với việc nâng cao thể chất, cần thực hiện tốt chương trình tổng thể nâng cao thể lực, tầm vóc người Việt Nam đến năm 2030; phát động các phong trào tập luyện thể thao, phát huy các thiết chế thể thao ở cơ sở nhằm nâng cao thể chất, tăng tuổi thọ, lành mạnh hóa lối sống của nhân dân. Đặc biệt cần có sự liên kết giữa các ngành chức năng nhằm gắn giáo dục thể chất với giáo dục tri thức, đạo đức, kỹ năng sống. Đặc biệt, về nâng cao năng lực thẩm mỹ, cần triển khai chương trình giáo dục nghệ thuật nhằm nâng cao năng lực cảm thụ, trình độ thẩm mỹ cho người dân, nhất là thế hệ trẻ. Các văn nghệ sĩ cần sáng tạo thêm nhiều tác phẩm nghệ thuật chất lượng cao, góp phần bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm con người; thực hiện tốt chương trình Sân khấu học đường; bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Bên cạnh các giải pháp hành chính, pháp luật, giáo dục, văn hóa… cần chú trọng việc cải thiện đời sống vật chất của người dân như giải quyết việc làm, nâng cao đời sống, đảm bảo an sinh xã hội, thu hút nhân tài, bổ nhiệm theo năng lực và phẩm chất cá nhân.

Với đặc thù của tỉnh Hà Giang, để xây dựng con người Hà Giang phát triển toàn diện dựa trên các giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc, thiết nghĩ các cấp, các ngành, các tổ chức chính trị xã hội cần: tăng cường công tác tuyên truyền để nâng cao nhận thức về vai trò, vị trí của văn hóa trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Xây dựng con người Hà Giang phát triển toàn diện, có nhân cách, lối sống tốt đẹp với các đức tính cơ bản: “yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo”. Đẩy mạnh xây dựng môi trường, đời sống văn hóa lành mạnh. Tăng cường xây dựng văn hóa trong chính trị và kinh tế. Tiếp tục nâng cao chất lượng, hiệu quả các hoạt động văn hóa. Chủ động hội nhập quốc tế, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, quảng bá hình ảnh, văn hóa, con người Hà Giang ra thế giới.

Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc xây dựng con người Hà Giang phát triển toàn diện là mục tiêu cụ thể hóa Nghị quyết số 33-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước của Đảng bộ tỉnh Hà Giang qua các thời kỳ.

Nét đẹp lễ rửa làng của đồng bào Lô Lô tỉnh Hà Giang - Ảnh: baodantoc.vn

NGUYỄN THỊ HOÀI

Nguồn: Tạp chí VHNT số 531, tháng 4-2023