Hà Tĩnh là vùng địa linh nhân kiệt, giàu truyền thống lịch sử văn hóa. Thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, 25 năm qua (2000 – 2025), phong trào đã được triển khai sâu rộng khắp toàn tỉnh, thực sự trở thành một cuộc vận động lớn có tác động tích cực, tạo nên sự thay đổi căn bản diện mạo các thôn, bản, khối phố, cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp, góp phần quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, củng cố hệ thống chính trị, giữ vững quốc phòng - an ninh, phát huy khối đại đoàn kết toàn dân tộc…

Gia đình tứ đại đồng đường ông Đăng Quang Hạnh (sn 1946) và bà Đặng Thị Phương (sn 1949) ở xã Thiên Lộc, tỉnh Hà Tĩnh

Phong trào xây dựng gia đình văn hóa, khu dân cư văn hóa ngày càng được các địa phương quan tâm. Ngay từ năm 2001, các địa phương đã phát động mạnh mẽ cuộc vận động xây dựng gia đình văn hóa, khu dân cư văn hóa. Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể đóng vai trò nòng cốt tuyên truyền, vận động các hộ gia đình đăng ký phấn đấu danh hiệu “Gia đình văn hóa” hàng năm. Các tiêu chí gia đình văn hóa được phổ biến đến từng hộ gia đình. Nhờ sự hưởng ứng tích cực của Nhân dân, số lượng và tỷ lệ gia đình văn hóa tăng đều qua từng giai đoạn. Nhiều phong trào của các tổ chức đoàn thể nhằm xây dựng, phát triển gia đình văn hóa đã được phát động như các câu lạc bộ (CLB): “Phòng chống bạo lực gia đình”, “Gia đình hạnh phúc”, “Gia đình không sinh con thứ 3”, “Gia đình trẻ”; các mô hình gia đình: “Ông bà cha mẹ mẫu mực, con cháu hiếu thảo”, “Gia đình 5 không, 3 sạch”; các phong trào: “Phụ nữ tích cực học tập, lao động sáng tạo, xây dựng gia đình hạnh phúc”, “Xây dựng gia đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc”, “Gia đình hiếu học”... Nhiều hình thức sinh hoạt CLB gia đình văn hóa ở một số địa phương đã lồng ghép tốt với các nội dung hoạt động của các đoàn thể như Hội Phụ nữ, Hội Cựu chiến binh, Hội Nông dân… Sở VHTTDL đã xây dựng và duy trì 20 mô hình gia đình tại các địa phương trong tỉnh ở các loại hình: mô hình Phòng chống bạo lực gia đình, mô hình Tuyên truyền đạo đức lối sống trong gia đình, mô hình Gia đình trong thời kỳ công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước, mô hình thực hiện Bộ tiêu chí ứng xử trong gia đình. Năm 2013, tỉnh đã tổ chức vinh danh 96 gia đình văn hóa tiêu biểu xuất sắc toàn tỉnh, có 12 gia đình văn hóa tiêu biểu điển hình được tham dự Hội nghị Gia đình văn hóa tiêu biểu toàn quốc.

Những hoạt động trên đã góp phần thúc đẩy phong trào xây dựng “Gia đình văn hóa”, “Thôn, tổ dân phố văn hóa” ngày càng phát triển về số lượng và từng bước nâng cao về chất lượng. Đến nay, toàn tỉnh có 360.715/379.364 Gia đình văn hóa (đạt tỉ lệ 95,08%); 1874/1901 Thôn, tổ dân phố văn hóa (đạt tỉ lệ 98,57%).

Người dân tham gia hoạt động thể thao tại tỉnh Hà Tĩnh

Việc xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh được chú trọng từ gia đình, nhà trường đến cộng đồng dân cư. Nhờ tuyên truyền sâu rộng, đa số hộ gia đình đã đăng ký và thực hiện tốt tiêu chí “Gia đình văn hóa”; các chuẩn mực ứng xử văn minh, lòng nhân ái, đoàn kết xóm giềng được củng cố. Tỷ lệ hộ thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội ngày càng cao; đám cưới trên địa bàn cơ bản tổ chức theo nếp sống văn minh, không phô trương lãng phí. Hầu hết đám tang thực hiện tang văn minh, loại bỏ hủ tục, thực hiện hỏa táng đạt tỷ lệ đáng kể. Việc chăm sóc, giáo dục con em trong mỗi gia đình được quan tâm. Việc triển khai xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước được triển khai theo chỉ đạo, hướng dẫn; đến nay, gần 100% thôn, tổ dân phố có hương ước, quy ước. Trong nhà trường, phong trào xây dựng “Trường học thân thiện, học sinh tích cực”, “Trường học hạnh phúc” gắn với giáo dục truyền thống văn hóa được đẩy mạnh. Các trường học trên địa bàn phối hợp gia đình rèn luyện đạo đức, lối sống cho học sinh, lồng ghép giảng dạy kiến thức với hoạt động ngoại khóa. Tại cộng đồng dân cư, nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao sôi nổi được tổ chức, tạo môi trường sinh hoạt lành mạnh. Hằng năm, các địa phương đều tổ chức các giải thể thao quần chúng như bóng đá thiếu niên, bóng chuyền, kéo co… thu hút đông đảo thanh thiếu niên tham gia. Toàn tỉnh hiện có gần 100% thôn, tổ dân phố có hương ước, quy ước; thành lập 209 CLB Dân ca Ví, Giặm góp phần bảo tồn và phát huy di sản phi vật thể được UNESCO công nhận. Phong trào “Toàn dân rèn luyện thân thể theo gương Bác Hồ” phát triển mạnh mẽ, đến nay khoảng 43,5% người tập thể dục, thể thao thường xuyên; tạo không khí vui tươi, khỏe mạnh trong cộng đồng.

Hệ thống di tích lịch sử - văn hóa trên địa bàn tỉnh ngày càng được quan tâm, đầu tư tôn tạo và phát huy được vai trò giáo dục truyền thống. Tính đến nay, Hà Tĩnh có 694 di tích lịch sử, văn hóa được xếp hạng, trong đó có 3 di tích quốc gia đặc biệt, 93 di tích cấp quốc gia, 598 di tích cấp tỉnh; có 5 di sản phi vật thể và tư liệu được UNESCO ghi danh, 2 danh nhân văn hóa được UNESCO vinh danh. Các di sản trở thành không gian văn hóa, góp phần giáo dục truyền thống, bồi đắp nhân cách con người Hà Tĩnh.

Lễ ra mắt mô hình phòng chống bạo lực gia đình tại tổ dân phố 13 phường Thành Sen, tỉnh Hà Tĩnh

Cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh” trong thời gian qua đã thu được nhiều kết quả to lớn. Phong trào xây dựng nông thôn mới đã có sự lan tỏa sâu, rộng khắp tạo sự chuyển biến rõ nét trong nhận thức của cán bộ, đảng viên và Nhân dân, cơ sở hạ tầng thiết yếu ngày càng đồng bộ, đời sống vật chất tinh thần của Nhân dân được nâng lên. Nhiều hạng mục công trình, dự án đã được triển khai thực hiện: rải thảm, làm đường bê tông, làm kênh mương; xây mới, nâng cấp Nhà văn hóa, sân vận động; xây dựng trường học… đã góp phần hoàn thiện cơ sở hạ tầng của địa phương. Hằng tuần, hằng tháng, các địa phương tổ chức các đợt ra quân lao động vệ sinh môi trường trên các tuyến đường làng, ngõ xóm làm cho bộ mặt nông thôn ngày càng khởi sắc, tạo nên nhiều làng quê đáng sống trên địa bàn tỉnh…

Việc xây dựng đô thị văn minh được quan tâm triển khai ngay từ khi phát động. Triển khai chỉ đạo của Trung ương, tỉnh đã kịp thời ban hành các văn bản hướng dẫn, tiêu chí đô thị văn minh. Theo đó, tất cả các địa phương trong tỉnh đã xây dựng đề án, kế hoạch đôn đốc, hướng dẫn cơ sở đăng kí xây dựng, tăng cường nguồn lực thực hiện. Đến thời điểm sáp nhập xã, phường, tháng 6/2025, toàn tỉnh có 30/39 phường, thị trấn đạt chuẩn đô thị văn minh.

Phong trào xây dựng “cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp văn hóa” đã thực sự tạo ra nhiều hoạt động văn hóa, thể thao sôi nổi, có tác động rất lớn đến đời sống văn hóa của người lao động, tạo không khí phấn khởi, đoàn kết, dân chủ; nâng cao tinh thần, trách nhiệm của cán bộ, công chức, người lao động.

Thực hiện Quyết định số 2304/QĐ-UB-VX ngày 9/10/2003 của UBND tỉnh về việc ban hành quy chế công nhận Gia đình văn hóa, Làng văn hóa, Khối phố văn hóa, Xã văn hóa, Thị trấn văn hóa, Phường văn hóa, Đơn vị văn hóa, từ năm 2003 đến năm 2008, toàn tỉnh đã có 476 cơ quan, đơn vị, ban ngành, đoàn thể được công nhận danh hiệu “Cơ quan, công sở văn minh” (sau đó đổi lại là “Đơn vị văn hóa”).

Từ năm 2012, triển khai thực hiện Quyết định số 33/2012/QĐ-UBND ngày 09/7/2012 của UBND tỉnh và Thông tư số 08/2014/TT-BVHTTDL quy định tiêu chuẩn, trình tự, thủ tục xét và công nhận “Cơ quan đạt chuẩn văn hóa”, “Đơn vị đạt chuẩn văn hóa”, “Doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa”. Đến cuối năm 2022, toàn tỉnh có 976/1484 (tỉ lệ 65,7%) cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa. Ban chỉ đạo cấp tỉnh tiến hành thẩm tra công nhận lại danh hiệu cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp văn hóa giai đoạn 2017-2022, đề nghị UBND tỉnh công nhận lại 16 cơ quan, đơn vị đạt chuẩn giai đoạn 5 năm.

Thực hiện Hướng dẫn số 58/HD-TLĐ ngày 10/5/2022 của Tổng Liên đoàn Lao động, Liên đoàn Lao động tỉnh đã phối hợp với các cơ quan liên quan ban hành hướng dẫn thực hiện việc xây dựng cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp văn hóa trên địa bàn tỉnh, bắt đầu áp dụng từ năm 2023. Đến cuối năm 2024, Liên đoàn Lao động tỉnh đã tiến hành công nhận giai đoạn 2023-2024 và công nhận giai đoạn 5 năm cho các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp giai đoạn trước; theo đó có gần 40% số cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa theo Hướng dẫn số 58/HD-TLĐ.

Bên cạnh những kết quả đạt được, việc thực hiện ơhong trào trên địa bàn tỉnh vẫn còn một số hạn chế, tồn tại cần khắc phục. Công tác quản lý nhà nước về văn hóa có lúc, có nơi chưa theo kịp diễn biến thực tế. Đời sống văn hóa cơ sở vẫn còn tồn tại một số hiện tượng xấu như: tình trạng lén lút rải tờ rơi quảng cáo sai quy định; kinh doanh dịch vụ văn hóa (karaoke, internet) quá giờ gây tiếng ồn, đám cưới, đám tang còn mở nhạc quá giờ, quá âm lượng; sử dụng rượu bia nhiều. Tệ nạn xã hội như cờ bạc, ma túy vẫn tiềm ẩn phức tạp, gây ảnh hưởng xấu đến môi trường văn hóa. Bên cạnh đó, thiết chế văn hóa cơ sở mặc dù được quan tâm đầu tư nhưng vẫn chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu, trang thiết bị một số nơi còn nghèo nàn, hoạt động chưa hiệu quả. Công tác thi đua khen thưởng chưa kịp thời, chưa tạo được động lực mạnh mẽ; chế tài xử lý các trường hợp vi phạm nếp sống văn minh chưa nghiêm, còn nể nang, hiệu quả răn đe chưa cao.

Để tiếp tục nâng cao hiệu quả hoạt động của phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” gắn với xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh trong thời gian tới cần thực hiện một số giải pháp sau:

Một là, nâng cao hiệu quả lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, hiệu lực quản lý của chính quyền, Ban chỉ đạo các cấp. Tiếp tục làm chuyển biến về nhận thức của các cấp ủy Đảng, chính quyền, các ngành, đoàn thể về vai trò quan trọng của phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”. Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của phong trào; đưa ra các giải pháp, phương pháp và cách thức phù hợp với tình hình phát triển phong trào và điều kiện của từng địa phương, đơn vị.

Hai là, tham mưu triển khai thực hiện các nội dung Nghị quyết số 33 –NQ/TW ngày 9/6/2014 Hội nghị Trung ương 9 khóa XI về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước; Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XX; Nghị quyết số 18 -NQ/TU, ngày 22/12/2023 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh về xây dựng, phát triển văn hóa và con người Hà Tĩnh trong giai đoạn mới. Lồng ghép tuyên truyền hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam thời kỳ mới trong phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”. 

Ba là, tổ chức kiểm tra hiệu quả sử dụng của các thiết chế văn hóa, thể thao ở cơ sở. Phát huy chức năng của Ngôi nhà trí tuệ ở các địa phương nhằm sử dụng tối đa công năng sử dụng của các Nhà văn hóa cộng đồng tránh trú bão, lũ và hướng tới xây dựng xã hội học tập, góp phần nâng cao đời sống văn hóa ở khu dân cư. 

Bốn là, tăng cường phối hợp tuyên truyền cả chiều rộng lẫn chiều sâu, phát huy vai trò hệ thống báo đài, các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội, xã hội nghề nghiệp, tổ chức tôn giáo... giúp cho mỗi đoàn viên, hội viên và các tầng lớp Nhân dân nhận thức sâu sắc mục đích ý nghĩa tác dụng, hiệu quả thiết thực của phong trào, cũng như nhân rộng các mô hình hay, tiêu biểu.

Năm là, xây dựng lồng ghép triển khai phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” với thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội, nhiệm vụ chuyên môn nghiệp vụ của các ngành, đoàn thể. Đẩy mạnh gắn việc thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” với các cuộc vận động, các phong trào thi đua yêu nước khác.

Sáu là, tăng cường công tác kiểm tra, triển khai thực hiện phong trào và hoạt động của Ban chỉ đạo các ngành, địa phương cơ sở để đảm bảo các danh hiệu văn hóa thực hiện đúng thủ tục, tiêu chuẩn, thẩm quyền công nhận theo các quy định nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả, tính bền vững của phong trào.

Bảy là, xây dựng các mô hình, điển hình tiên tiến, qua đó nhân rộng trên địa bàn toàn tỉnh, góp phần đưa phong trào phát triển có chiều sâu, chất lượng. Định kỳ làm tốt công tác sơ kết, tổng kết, bình bầu các danh hiệu thi đua. Khen thưởng kịp thời những cá nhân, đơn vị điển hình tiên tiến, đồng thời phê phán, kỷ luật những cá nhân, tập thể vi phạm để động viên, thúc đẩy phong trào ngày càng phát triển.

Bài và ảnh: NGUYỄN NGA

Nguồn: Tạp chí VHNT số 625, tháng 11-2025