Năm 2025, đánh dấu bước chuyển mình quan trọng của hoạt hình điện ảnh Việt Nam qua ba bộ phim chiếu rạp: Dế mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội, Trạng Quỳnh Nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu và Wolfoo và cuộc đua Tam Giới. Từ cách tiếp cận chất liệu văn hóa dân tộc đến việc xây dựng hệ sinh thái sản phẩm mở rộng theo tư duy công nghiệp sáng tạo, các bộ phim đã thể hiện nỗ lực đổi mới nhằm chinh phục khán giả trong nước và quốc tế.

Sinh viên Trường Đại học CNTT & Truyền thông Thái Nguyên (ICTU) tham gia làm phim "Dế mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội"

Trong những năm gần đây, điện ảnh Việt Nam chứng kiến sự chuyển động mạnh mẽ trong việc mở rộng thể loại và tìm kiếm những hướng đi mới nhằm bắt kịp xu thế toàn cầu hóa. Trong dòng chảy ấy, hoạt hình - lĩnh vực vốn bị xem là “vùng trũng” của điện ảnh nước nhà - đã bắt đầu có những dấu hiệu khởi sắc, đặc biệt là sự xuất hiện của các tác phẩm hoạt hình điện ảnh chiếu rạp hoàn toàn do người Việt Nam thực hiện.

Mùa Hè năm 2025 đánh dấu một cột mốc đáng chú ý khi liên tiếp ba bộ phim hoạt hình chiếu rạp nội địa lần lượt ra mắt, bao gồm: Dế mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội (ra mắt tháng 5/2025), Trạng Quỳnh Nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu (tháng 6/2025) và Wolfoo và cuộc đua Tam giới (ra mắt tháng 7/2025). Đây là lần đầu tiên hoạt hình Việt có sự xuất hiện đồng thời của nhiều tác phẩm điện ảnh chiếu rạp trong một mùa, với sự đa dạng về nguồn lực sản xuất, phân khúc khán giả, chất liệu dân gian - hiện đại, và đặc biệt là sự thử nghiệm trong chiến lược xây dựng thương hiệu nhân vật (IP - Intellectual Property).

Các bộ phim trên không chỉ phản ánh tham vọng nâng tầm vị thế hoạt hình nội địa, mà còn đặt ra nhiều câu hỏi quan trọng về xu hướng tiếp cận đề tài, cấu trúc truyện phim, thẩm mỹ tạo hình, lựa chọn kỹ thuật thể hiện (2D, 3D), cũng như chiến lược quảng bá - thương mại hóa sản phẩm. Trong khi Dế mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội khơi gợi ký ức văn học dân tộc theo phong cách hiện đại, Trạng Quỳnh Nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu khai thác chiều sâu văn hóa dân gian vùng miền, thì Wolfoo và cuộc đua Tam giới lại đại diện cho mô hình thương hiệu IP định hướng toàn cầu hóa trên nền tảng số.

Với mong muốn tổng kết những điểm mạnh và hạn chế bước đầu của ba bộ phim trên, từ đó xác định một số xu hướng phát triển khả thi cho hoạt hình điện ảnh Việt Nam trong giai đoạn tiếp theo, bài viết tập trung phân tích các khía cạnh nội dung, hình thức, thẩm mỹ và chiến lược thương hiệu của ba tác phẩm như những “tín hiệu mở đường”, đồng thời đề xuất một số định hướng nhằm xây dựng sản phẩm hoạt hình mang bản sắc văn hóa Việt có khả năng chạm đến thị hiếu khán giả nội địa và từng bước tiếp cận thị trường toàn cầu.

Các nhân vật trong phim "Trạng Quỳnh nhí Truyền thuyết Kim Ngưu"

Cảnh phim "Dế mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội"

Bối cảnh của phim hoạt hình hiện nay

Ngành Hoạt hình Việt Nam - vốn trong nhiều thập kỷ chủ yếu tồn tại dưới dạng phim ngắn, phim series phát sóng trên truyền hình hoặc nền tảng số, với mô hình sản xuất nhỏ theo đơn đặt hàng của Nhà nước hoặc một số ít đơn vị tư nhân - hiện đang có những bước chuyển mình mạnh mẽ. Các nhà làm phim trong nước đã bắt đầu hướng tới hình thức hoạt hình điện ảnh chiếu rạp, với thời lượng dài, cấu trúc kịch bản phức tạp hơn và tham vọng thương mại hóa rõ ràng hơn. Sự kiện mùa Hè năm 2025, với ba bộ phim hoạt hình chiếu rạp hoàn toàn do Việt Nam sản xuất được xem là một dấu mốc quan trọng cho bước chuyển mình này.

Các bộ phim kể trên không chỉ phản ánh sự phát triển về mặt kỹ thuật (ứng dụng công nghệ 3D, CGI, âm thanh - hậu kỳ chuyên nghiệp), mà còn thể hiện rõ ý thức tiếp cận đa dạng về chất liệu văn hóa đến thương hiệu hoạt hình hiện đại phát triển từ nền tảng số. Mỗi bộ phim là một cách tiếp cận riêng biệt trong việc kể chuyện, tạo hình, xây dựng thế giới nhân vật và kết nối với khán giả, cho thấy nỗ lực “vừa giữ gìn bản sắc, vừa đổi mới hình thức thể hiện” như tinh thần của Nghị quyết TW5 đã nhấn mạnh từ năm 1998.

Điều đáng chú ý là, hoạt hình Việt hiện nay không chỉ dừng lại ở việc phát triển nội dung, mà đã bắt đầu chuyển dịch sang tư duy hệ sinh thái IP (Intellectual Property) - một tiêu chí quan trọng trong phát triển công nghiệp văn hóa. Các đơn vị sản xuất nên ba bộ phim - Trạng Quỳnh Nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu và Wolfoo và cuộc đua Tam giới (do Sconnect và Alpha Studio thực hiện), cùng với Dế mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội (do CinePlus thực hiện) - đã cho thấy nỗ lực tôn vinh bản sắc văn hóa dân tộc, quảng bá du lịch và tạo dựng thương hiệu nhân vật có khả năng xuyên biên giới. Những nỗ lực đó thể hiện rõ qua việc xây dựng chuỗi sản phẩm mở rộng như đồ chơi, ứng dụng di động, sách ảnh, và chiến lược phân phối nội dung ra thị trường quốc tế.

"Wolfoo và cuộc đua Tam giới" mang màu sắc hoàn toàn khác khai thác mô-típ “đua xe xuyên không gian” thường thấy trong hoạt hình quốc tế, nhưng được lồng ghép các yếu tố văn hóa phương Đông

Xu hướng chuyển mình của phim hoạt hình  Việt Nam 

Trong bối cảnh văn hóa được xác định là nền tảng tinh thần của xã hội, đồng thời là động lực phát triển đất nước theo tinh thần các nghị quyết trung ương về văn hóa và công nghiệp văn hóa, hoạt hình Việt Nam đang từng bước tái định vị vai trò của mình không chỉ như một phương tiện giáo dục - giải trí cho thiếu nhi, mà còn như một sản phẩm công nghiệp sáng tạo tiềm năng. Ba bộ phim hoạt hình chiếu rạp ra mắt trong mùa hè năm 2025 có thể được xem là những lát cắt tiêu biểu cho quá trình chuyển mình đó. Qua ba tác phẩm, có thể nhận diện những xu thế mới trong hoạt hình Việt Nam từ góc độ công nghiệp sáng tạo.

Đầu tiên là xu hướng khai thác và mở rộng chất liệu văn hóa dân tộc trong cấu trúc truyện phim. Trong ba bộ phim nói trên, có thể thấy rõ xu hướng “tìm lại” và tái cấu trúc các chất liệu văn hóa truyền thống, nhưng theo các cấp độ và cách tiếp cận khác nhau. Dế mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội là một minh chứng điển hình cho nỗ lực kết nối giữa di sản văn học Việt Nam với đời sống xã hội hiện đại, từ đó, phim đặt ra các vấn đề thời sự. Điểm nổi bật trong cách khai thác văn hóa dân tộc của bộ phim nằm ở việc sáng tạo hệ thống nhân vật vừa kế thừa tinh thần nguyên tác, vừa mở rộng tính biểu tượng xã hội với tạo hình đậm chất truyền thống Việt. Tiêu biểu là nhân vật Tổng Cóc và Nhái Mõ - một cặp hình tượng kết hợp giữa phúng dụ chính trị và thẩm mỹ dân gian. Ngoài ra, phim còn khéo léo lồng ghép yếu tố văn hóa dân gian Bắc Bộ thông qua tuyến nhân vật các chị Nhện Nước - những cô gái được tạo hình từ cánh hoa, mặc trang phục cách điệu từ áo yếm, áo tứ thân. Những phân đoạn ấy không chỉ làm giàu thêm bức tranh văn hóa trong phim, mà còn tạo nên khoảnh khắc rực rỡ sắc màu dân gian Việt, giúp người xem - đặc biệt là khán giả trẻ - tiếp cận một cách tự nhiên với vốn văn hóa truyền thống thông qua ngôn ngữ hoạt hình hiện đại.

Trạng Quỳnh Nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu lại tái hiện truyền thuyết gắn với danh thắng Hà Nội (đền Kim Ngưu) và kho tàng văn học dân gian vùng đồng bằng Bắc Bộ. Phim lựa chọn giọng điệu hóm hỉnh, linh hoạt trong việc kết hợp yếu tố hài hước dân gian và cuộc phiêu lưu kỳ ảo, thể hiện qua lối dẫn chuyện tự sự, tình tiết quen thuộc được biến tấu phù hợp với khán giả trẻ. Phim thấm đẫm văn hóa dân gian Việt Nam và đặc biệt chú trọng vẽ các bối cảnh thiên nhiên, kiến trúc dựa trên những danh lam thắng cảnh, kiến trúc có thật của Việt Nam. 

Trong khi đó, Wolfoo và cuộc đua Tam giới mang màu sắc hoàn toàn khác: khai thác mô-típ “đua xe xuyên không gian” thường thấy trong hoạt hình quốc tế, nhưng được lồng ghép các yếu tố văn hóa phương Đông (Tam giới - Thiên - Nhân - Địa), cùng với sự góp mặt của trò chơi “ném còn” - một trò chơi dân gian của đồng bào dân tộc phía Bắc Việt Nam, cho thấy nỗ lực Việt hóa một cấu trúc toàn cầu quen thuộc.

Việc đầu tư vào công nghệ, nhạc phim và thẩm mỹ hình ảnh cũng được chú trọng như những công cụ cạnh tranh. Dế mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội và Trạng Quỳnh Nhí… đều sử dụng công nghệ 3D CGI, kết hợp thiết kế mỹ thuật lấy cảm hứng từ phong cảnh nông thôn Bắc Bộ, lễ hội và truyền thuyết dân gian, kiến trúc cổ để tạo nên thế giới có bản sắc hình ảnh riêng. Wolfoo và cuộc đua Tam giới, tuy giữ lại tạo hình quen thuộc từ phiên bản YouTube, với công nghệ 2D, nhưng được nâng cấp hiệu ứng chuyển động, phối cảnh không tạo chiều sâu và hệ thống màu sắc, âm thanh sinh động nhằm đáp ứng yêu cầu trình chiếu điện ảnh.

Phim "Trạng Quỳnh nhí Truyền thuyết Kim Ngưu"

Trong cả ba phim nói trên, đều đã chú trọng vào khâu lồng tiếng cho các nhân vật với ê kíp lồng tiếng chuyên nghiệp, giọng điệu hấp dẫn, hài hước hấp dẫn khán giả. Trạng Quỳnh Nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu còn đầu tư cả 2 phiên bản lồng tiếng giọng Nam và giọng Bắc để đáp ứng nhu cầu khán giả 2 miền. Đặc biệt, về mặt âm nhạc, Dế mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội ghi dấu ấn bởi sự kết hợp đa dạng giữa các dòng nhạc, từ âm hưởng dân gian đến hip hop và rap hiện đại. Những bản nhạc phim được dàn dựng công phu, trong đó có nhiều ca khúc được thể hiện bởi các nhân vật côn trùng với phong cách vui nhộn, trẻ trung, không chỉ tạo nên không khí sinh động cho bộ phim mà còn góp phần khắc họa tính cách nhân vật. Đáng chú ý, một số ca khúc trong phim đã được phát hành độc lập dưới dạng MV, nhanh chóng thu hút hàng triệu lượt xem trực tuyến, trở thành sản phẩm âm nhạc có sức lan tỏa riêng, góp phần mở rộng giá trị thương mại và nhận diện thương hiệu cho bộ phim.

Việc sử dụng công nghệ không còn đơn thuần là yếu tố phụ trợ, mà đã trở thành công cụ cạnh tranh, góp phần nâng cao năng suất và giá trị thẩm mỹ cho tác phẩm, đáp ứng thị hiếu của công chúng. Trong công nghiệp sáng tạo, yếu tố thẩm mỹ công nghệ là điều kiện cần để sản phẩm bước vào chuỗi giá trị toàn cầu hóa - nơi tiêu chuẩn kỹ thuật là ngưỡng cửa tối thiểu để tiếp cận thị trường quốc tế.

Một xu hướng rõ rệt là cả ba phim đều hướng đến việc tạo dựng hoặc mở rộng hệ sinh thái nhân vật. Wolfoo là ví dụ điển hình cho mô hình nhân vật IP xuyên nền tảng: từ hàng nghìn tập phim ngắn trên YouTube, sản phẩm giáo dục, đồ chơi, sách tô màu… cho tới phim điện ảnh, Sconnect đã chứng minh khả năng vận hành chuỗi thương mại hóa nhân vật. Trạng Quỳnh Nhí cũng được Alpha Studio định hướng phát triển thành chuỗi thương hiệu - từ phim ngắn đến truyện tranh, đồng phục hóa nhân vật để khai thác giáo dục - du lịch văn hóa. Dế mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội, dù là sản phẩm độc lập, nhưng CinePlus đã phối hợp quảng bá gắn với hoạt động du lịch địa phương, giáo dục môi trường và truyền thông học đường - bước đầu tạo dựng “dòng đời” mở rộng cho sản phẩm phim.

Việc phát triển nhân vật gắn liền với bối cảnh văn hóa bản địa, có thể tùy biến trên nhiều loại hình truyền thông - giải trí khác nhau, là điều kiện cốt lõi của công nghiệp sáng tạo. Điều này không chỉ giúp tăng vòng đời sản phẩm, mà còn là cách định vị văn hóa Việt trong bản đồ IP khu vực và quốc tế.

Ba bộ phim cũng đại diện cho ba chiến lược tiếp cận khán giả khác nhau. Trong phiên bản điện ảnh Wolfoo và cuộc đua Tam giới, phân khúc khán giả đã mở rộng, hướng tới trẻ em, thiếu niên và cả phụ huynh. Trạng Quỳnh: Truyền thuyết Kim Ngưu cũng là một phim hoạt hình điện ảnh được phát triển từ series phim hoạt hình quen thuộc: Trạng Quỳnh Thời Nhí Nhố của đạo diễn Trịnh Lâm Tùng. Phiên bản điện ảnh chiếu rạp còn có thêm định hướng tôn vinh văn hóa và lịch sử dân tộc thu hút sự quan tâm của cả khán giả là người lớn, những người mang trong mình những ký ức về hồn cốt dân tộc. Trong khi Dế mèn có tham vọng mở rộng đối tượng sang cả thiếu niên và người lớn, nhờ chiều sâu triết lý từ nguyên tác và cách kể mang tính phản biện nhẹ nhàng.

Điểm chung là cả ba phim đều lựa chọn tính hài hước, phiêu lưu và cảm xúc nhân văn làm chất liệu kết nối. Việc phân khúc khán giả rõ ràng không chỉ thể hiện tư duy thị trường, mà còn cho thấy bước tiến trong quá trình công nghiệp hóa sản phẩm: mỗi phim không đơn thuần là “tác phẩm nghệ thuật”, mà là một “sản phẩm văn hóa có chiến lược tiêu thụ” - một tiêu chí quan trọng của công nghiệp sáng tạo đương đại.

Ths. PHAN THÚY DIỆU

Nguồn: Tạp chí VHNT số 617, tháng 8-2025