Nghệ thuật > Mỹ thuật, kiến trúc

Gần 150 năm (1802-1945) với 13 đời vua ngự trị trên vùng đất Cố đô Huế, triều Nguyễn là triều đại cuối cùng trong lịch sử quân chủ chuyên chế của Việt Nam, đã để lại một kho tàng di sản văn hóa cho nơi đây như: lăng tẩm, đền đài, thành quách, miếu mạo, thơ văn, nhạc họa… Trong số đó, không thể không kể đến nghệ thuật pháp lam - một loại hình trang trí, đồng thời, là những tác phẩm nghệ thuật độc đáo từng một thời hưng thịnh, nay đã thất truyền về kỹ thuật chế tác, không còn dấu tích các lò xưởng và đang được nhiều nhà nghiên cứu, bảo tồn quan tâm phục hồi.

Việt Nam định hướng phát triển quy hoạch các mô hình đô thị đặc thù với nhiều loại hình sáng tạo như: đô thị du lịch, đô thị sáng tạo, đô thị thông minh. Đấy là một bước tiến phù hợp với xu hướng phát triển chung của các đô thị trên thế giới, nhằm mang lại những lợi ích thiết thực cho người dân, đáp ứng nhu cầu và những chuẩn thức văn hóa trong thời đại mới. Trong bức tranh toàn cảnh của một đô thị phát triển bền vững, mỹ thuật công cộng là một điểm nhấn mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho cộng đồng, được xác lập bởi những công trình có giá trị nghệ thuật cao mang tính biểu tượng đặc trưng cho từng đô thị ở Việt Nam hiện nay.

Chính sách mở cửa, hội nhập kinh tế và văn hóa để đổi mới từ năm 1986 đã thúc đẩy mạnh mẽ các hoạt động văn nghệ của cả nước; trong đó, ở TP.HCM đã có nhiều đơn vị mỹ thuật hình thành nhằm phục vụ đời sống. Với sự ra đời của Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM vào năm 1987, đã có nhiều triển lãm lần lượt được tổ chức và tăng dần lên hằng năm. Cùng với đó là sự chuyển biến phong phú hóa các khuynh hướng biểu đạt nghệ thuật, các nhà sưu tập, các gallery xuất hiện ngày càng nhiều và đưa mỹ thuật TP.HCM lên bước phát triển mới.

Trong thời kỳ khoa học công nghệ kỹ thuật phát triển, các công trình kiến trúc hiện đại luôn được sáng tạo theo nhiều kiểu dáng, tạo nên các trường phái khác nhau; bên cạnh đó là tính ứng dụng của công nghệ vật liệu. Các đặc tính của vật liệu hiện đại sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến giá trị của nghệ thuật thị giác khi các tác phẩm mỹ thuật tham gia trực tiếp trong môi trường kiến trúc này. Do vậy, các họa sĩ, nhà điêu khắc, các nhà thiết kế tác phẩm mỹ thuật trên mặt đứng các công trình kiến trúc khi tham gia sáng tạo tác phẩm trong không gian kiến trúc cần có sự kết hợp của các chuyên gia vật liệu, kiến trúc sư... hoặc họ phải tuân thủ quy trình thiết kế, thi công kiến trúc để sáng tạo nên những tác phẩm có giá trị thẩm mỹ cao trên mỗi mặt đứng kiến trúc nhằm đem lại sự hài hòa giữa tác phẩm và công trình kiến trúc đó trong môi trường đô thị.

Việt Nam và đặc biệt là Thủ đô Hà Nội đã chịu ảnh hưởng không nhỏ của nền văn hóa Pháp. Gần một thế kỷ, sự hiện diện của người Pháp ở Việt Nam (1858-1954) đã mang lại ảnh hưởng lớn tới kiến trúc Việt Nam. Quá trình đó thể hiện phần nào sự giao thoa của 2 nền văn hóa phương Đông và phương Tây. Sự ảnh hưởng của kiến trúc Pháp vào Việt Nam đã làm xuất hiện các phong cách kiến trúc khác nhau với nhiều đặc điểm nổi bật, trong đó có phong cách kiến trúc Đông Dương. Trong quá trình hình thành và phát triển, phong cách kiến trúc tại Hà Nội mang dấu ấn rõ nét kiểu kiến trúc Pháp với nhiều yếu tố như: tổ chức không gian, kỹ thuật, vật liệu xây dựng và hình thái biểu hiện... Bài viết chỉ ra những đặc trưng cơ bản nhất của kiến trúc cổ điển Pháp tại Hà Nội để thấy được sự xuất hiện của phong cách kiến trúc Đông Dương là sản phẩm đặc sắc bởi sự kết hợp tài tình giữa kiến trúc phương Tây và văn hóa bản địa.

Nghệ thuật tạo hình trang phục truyền thống của mỗi tộc người Việt Nam đều mang những điểm nổi bật riêng, để phân biệt trang phục với các dân tộc khác, dựa trên cách biểu hiện ở các yếu tố tạo hình như: bố cục, hình mảng, đường nét, màu sắc, hoa văn trang trí… Bài viết dựa trên nguyên lý tạo hình để xác định những đặc điểm mỹ thuật không thể lẫn ở trang phục nữ truyền thống dân tộc Pà Thẻn, một kiểu trang phục được các nhà nghiên cứu đánh giá có giá trị thẩm mỹ cao trong lối tạo hình không giống với các tộc người khác. Từ đó, lý giải phần nào những giá trị nghệ thuật tạo hình trên trang phục nữ truyền thống của dân tộc Pà Thẻn để nhận diện, bảo tồn và phát huy đúng giá trị trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế như hiện nay.

Yếu tố trang trí hiện diện ở nhiều loại hình nghệ thuật khác nhau, trong đó, nghệ thuật hội họa có mối quan hệ gắn bó mật thiết và quan trọng. Với tranh lụa Việt Nam hiện đại, yếu tố trang trí là một thủ pháp nghệ thuật được thể hiện trong nhiều tác phẩm nối dài qua nhiều giai đoạn phát triển, đặc biệt là giai đoạn 1975-2015.

Hình tượng người phụ nữ luôn là tâm điểm của giới họa sĩ khi nghiên cứu về cái đẹp. Họ là phái đẹp ẩn chứa cả bên trong và bên ngoài về hình thể cũng như tâm hồn. Có nhiều họa sĩ Việt Nam đã vẽ về hình tượng người phụ nữ như: Nguyễn Phan Chánh, Nguyễn Tường Lân, Dương Bích Liên, Tô Ngọc Vân… mỗi họa sĩ khai thác vẻ đẹp người phụ nữ với các góc độ khác nhau, điều này đã tạo nên sự đa dạng trong tác phẩm hội họa. Để khai thác hết vẻ đẹp hình tượng của người phụ nữ trong tranh, có lẽ phải kể đến họa sĩ Tô Ngọc Vân. Bằng tài năng và kỹ thuật làm chủ chất liệu sơn dầu, ông đã để lại nhiều tác phẩm đẹp về hình tượng người phụ nữ Việt Nam qua những giai đoạn khác nhau.

Hình tượng chim phượng hoàng trong bối cảnh lịch sử, văn hóa, xã hội trong thời kỳ phong kiến ở Việt Nam được đại diện cho sự vương quyền, đặc biệt, trên phục lễ của hoàng thái hậu, hoàng hậu dưới triều Nguyễn (1802-1945). Ngoài ra, hình tượng chim thấy xuất hiện trên trang trí các di vật cổ, vật dụng, trang trí nội thất ở một số công trình kiến trúc và lưu truyền đến tận ngày nay. Bài viết tập trung nghiên cứu hình tượng chim phượng trên áo phượng bào của các hoàng thái hậu, hoàng hậu triều Nguyễn dưới góc độ mỹ thuật và văn hóa trên nền tảng những tác phẩm có giá trị lịch sử ở một giai đoạn văn hóa truyền thống, thể hiện tính biểu tượng quyền lực điển hình nhất của một thời kỳ phong kiến Việt Nam.

Nghệ thuật trang trí bao gồm phạm vi rộng trong hầu hết các lĩnh vực nghệ thuật như hội họa, điêu khắc, sân khấu, điện ảnh, kiến trúc, nội/ ngoại thất, sản phẩm mỹ thuật ứng dụng… Nghệ thuật vẽ tranh lụa kết hợp sử dụng yếu tố trang trí hiện rất đắc dụng. Hệ thống tư liệu và thực tiễn cho thấy, biểu hiện của yếu tố trang trí trong tranh lụa Việt Nam giai đoạn 1986-2016 khá rõ nét, có thể nhận diện ở hình thức tác phẩm thông qua các yếu tố tạo hình. Sự xuất hiện các yếu tố trang trí trên bề mặt tranh lụa Việt Nam giai đoạn này góp phần khẳng định đặc điểm, giá trị nghệ thuật riêng biệt cho tranh lụa. Bài viết nghiên cứu và phân tích rõ vấn đề thông qua một số tác phẩm tranh lụa tiêu biểu để từ đó làm rõ yếu tố trang trí là vấn đề làm nổi trội hình thức và đem lại hiệu quả giá trị biểu đạt thẩm mỹ cho các tác phẩm lụa trong giai đoạn này

Sáng tác nghệ thuật nói chung và mỹ thuật nói riêng luôn luôn cần đổi mới, đổi mới từ trong tư duy sáng tác đến hình thức thể hiện tác phẩm, sao cho mỗi tác phẩm của mỗi tác giả đều mang một nét riêng biệt và khẳng định được cái tôi trong sáng tác. Mỹ thuật Quảng Ninh trong thời kỳ hội nhập với các nền mỹ thuật lớn từ trong nước đến quốc tế, cùng với kỷ nguyên công nghệ số 4.0, các nghệ sĩ đã được mở ra nhiều cơ hội để tiếp cận với người yêu thích mỹ thuật trong và ngoài nước. Ngày nay, trong thời kỳ hội nhập, các tác phẩm mỹ thuật đã đến được với công chúng một cách dễ dàng hơn, nó cũng đặt ra nhiều cơ hội và thách thức hơn đối với mỗi nghệ sĩ, đổi mới sao cho vẫn giữ được cái tôi trong sáng tác, cái tôi riêng biệt, cái tôi nhân văn và dân tộc trong tác phẩm của chính mình.

Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, nghệ thuật đang là vấn đề cấp bách gắn liền với thực tiễn phát triển ở Việt Nam. Việc tìm kiếm những giải pháp phù hợp hơn trong công tác bảo tồn, phục dựng các loại hình di sản văn hóa nói chung, nghệ thuật lăng mộ, tượng lăng mộ nói riêng đang đặt ra nhiều thách thức. Một số đề án, công trình khoa học ở các cấp hình thành với mục đích kiếm tìm những ý tưởng mới phù hợp hơn trong công tác đánh giá thực trạng, đưa ra giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị trong tình hình hiện nay là điều tất yếu. Đặc biệt, đối với nghệ thuật tượng lăng mộ có niên đại TK XVII-XVIII ở Bắc Bộ đang có nhiều dấu hiệu bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi các nguyên nhân chủ quan và khách quan. Khảo cứu, đánh giá đúng thực trạng là giải pháp đầu tiên trước khi có những giải pháp hữu hiệu khác trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật của đối tượng đặc thù này.