Tại cuộc họp báo ở Stockholm vào thứ Năm (ngày 9/10/2025), Thư ký thường trực Mats Malm cho biết Viện Hàn lâm Thụy Điển đã trao giải Nobel Văn học 2025 cho László Krasznahorkai “bởi sự nghiệp sáng tác mang sức mạnh thuyết phục và tầm nhìn đầy tiên cảm, khẳng định quyền năng của nghệ thuật...”.

Sức hút đến từ sự tĩnh lặng và chiều sâu

László Krasznahorkai sinh năm 1954 tại Gyula, một thị trấn nhỏ nằm ở vùng Ðông Nam Hungary, giáp biên giới Romania. Ông đọc nhiều, viết nhiều, chiêm nghiệm và ghi lại thế giới xung quanh mình bằng cái nhìn tỉ mỉ, kiên nhẫn. Chính từ việc quan sát và soi chiếu hiện thực xã hội, cảm quan văn học của László Krasznahorkai đã dần được hình thành trên nền tảng hoài nghi mọi thứ tưởng chừng như “ổn định”.

Năm 1985, khi Sátántangó (Vũ điệu quỷ Satan) ra mắt, giới phê bình Hungary đã ngay lập tức nhận ra một giọng văn hoàn toàn khác biệt. Cuốn tiểu thuyết lấy bối cảnh trong một vùng nông thôn nghèo kiệt quệ, nơi những cư dân mệt mỏi tin rằng sự trở lại của Irimiás, người đàn ông họ tưởng đã chết, sẽ mang lại cho họ sự cứu rỗi. Nhưng những điều chờ họ sau đó lại chỉ toàn là thất vọng, phản bội và trống rỗng. Vũ điệu quỷ Satan là một câu chuyện nặng nề, u tối, song sức ám ảnh của nó không nằm ở bi kịch, mà ở cách Krasznahorkai thẳng thắn đối diện hiện thực, xuyên thẳng vào hiện thực mà không thêm thắt hay né tránh. Nhịp văn của ông chậm, ngôn từ chính xác, thẳng thắn đến gai góc. Nhà phê bình người Ðức Volker Weidermann từng nhận xét: “Ông mở ra một không gian nơi con người buộc phải soi vào chính sự vô nghĩa của đời mình.”

Trong các tiểu thuyết về sau, nhân vật của ông tiếp tục được xây dựng với những hành trình lang thang bất tận qua Budapest, New York, Argentina hay Nhật Bản, những đô thị xa lạ và náo động. Thế nhưng dù ở đâu, họ vẫn bị đeo bám bởi những ám ảnh mơ hồ, những điềm gở len lỏi vào từng ngóc ngách của sự sống. Mỗi giấc mơ như thể một nỗi lo sợ vô hình đang lặng lẽ trào lên trên tinh thần họ. Trong thế giới của László Krasznahorkai, mọi cảnh vật đều có linh hồn, và sự tĩnh lặng luôn hàm chứa một điều gì đó dường như đang sắp sửa sụp đổ trong tức khắc.

Văn chương của Krasznahorkai được tái hiện bằng những câu văn dài, miên man, hầu như không ngắt nghỉ. Chúng cuốn đi liên hồi, như một dòng chảy nội tâm dồn dập vô bờ, buộc người đọc phải nhập cuộc, phải tỉnh táo, phải xoáy sâu vào từng câu chữ. Ở đó, ngôn từ không chỉ là phương tiện để kể chuyện, mà trở thành nhịp thở chung của thế giới văn chương: chậm rãi, dồn dập, nặng trĩu nhưng không thể ngừng lại.

Krasznahorkai có mối hợp tác lâu dài với đạo diễn Béla Tarr, một trong những gương mặt tiêu biểu của điện ảnh Hungary đương đại. Hai người bắt đầu làm việc cùng nhau từ năm 1985 và cùng tạo nên nhiều tác phẩm nổi tiếng như Vũ điệu quỷ Satan (Sátántangó, 1994), Những hòa âm Werckmeister (Werckmeister Harmonies, 2000) và Con ngựa thành Turin (The Turin Horse, 2011). Văn chương của Krasznahorkai và điện ảnh của Tarr có mối tương đồng rõ nét: chậm rãi, u tối và phản chiếu sâu sắc nỗi cô độc của con người...

Tiểu thuyết Zsomle đang chờ đợi (Zsomle Is Waiting), tác phẩm mới nhất của László Krasznahorkai, dự kiến sẽ được Nxb New Directions phát hành bản tiếng Anh trong năm 2025. Ðây cũng là đơn vị đã gắn bó lâu năm với ông, từng xuất bản 11 tác phẩm quan trọng trong sự nghiệp của nhà văn Hungary. Zsomle đang chờ đợi kể câu chuyện về một ông lão hơn 90 tuổi sống ẩn dật trong một ngôi làng nhỏ ở Hungary, bỗng một ngày đón tiếp những vị khách lạ, trong đó có nhóm người tự nhận là môn đệ, mong muốn đưa ông trở thành lãnh tụ tinh thần... Với cách viết đặc trưng: vừa mơ hồ, vừa hàm chứa nhiều tầng ẩn dụ, tác phẩm mới hứa hẹn sẽ tiếp tục là hành trình khám phá mối quan hệ giữa con người, quyền lực và sự cô đơn, nơi ranh giới giữa hư cấu và hiện thực bị xóa nhòa.

Mối duyên giữa Krasznahorkai và Nxb New Directions bắt đầu từ một tình cờ thú vị. “Ngày ấy, chuỗi hiệu sách Barnes & Noble có chuyên mục quảng cáo mang tên Susan Sontag Suggests, và năm 1999, chúng tôi thấy xuất hiện một cái tên lạ hoắc,” Barbara Epler - Tổng biên tập của New Directions, kể lại trong email gửi Báo The Washington Post. “Chúng tôi đọc thử và bị cuốn vào ngay lập tức. Ông là một thiên tài, đồng thời là một trong những người dịu dàng, tử tế nhất mà tôi từng có may mắn được biết.” Sau khi nhận được bản Nỗi u sầu của sự kháng cự (The Melancholy of Resistance) từ Nxb Quartet (Anh), Epler nói thêm: “Chúng tôi đã hoàn toàn bị mê hoặc bởi sức hấp dẫn rất riêng của László: thứ sức hút đến từ sự tĩnh lặng và chiều sâu.”

Sách của chủ nhân Nobel Văn chương 2025

Nobel và xu hướng tôn vinh những nhà văn dùng ngôn từ đối diện với sự thật, với thời đại

Quy trình xét chọn Giải Nobel Văn học, một trong những giải thưởng danh giá nhất thế giới, là một quy trình xét duyệt đầy nghiêm cẩn và luôn được bảo mật tuyệt đối. Khác với hầu hết các giải thưởng văn chương khác, Nobel không tôn vinh một tác phẩm riêng lẻ, mà ghi nhận toàn bộ sự nghiệp sáng tác của một nhà văn, với ngôn từ, tư tưởng và ảnh hưởng nhân văn để lại cho thế giới.

Ngay từ đầu tháng 10, cái tên László Krasznahorkai đã nổi lên như một trong những ứng viên hàng đầu. Nhà phê bình Mỹ Susan Sontag từng gọi ông là “bậc thầy của khải huyền trong văn học đương đại”. Ðó là một nhận định khiến nhiều người tin rằng đây là thời điểm thích hợp để ông được vinh danh.

Nếu nhìn lại những năm gần đây, có thể thấy rõ hướng đi nhất quán của Viện Hàn lâm trong việc tôn vinh các tác giả có chiều sâu tư tưởng và giá trị nhân văn. Năm 2024, giải được trao cho Han Kang, nhà văn Hàn Quốc đầu tiên nhận Nobel, “vì văn xuôi mang chất thơ mãnh liệt, đối diện các vết thương lịch sử và phơi bày sự mong manh của kiếp người.” Trước đó, Jon Fosse (Na Uy, 2023) được vinh danh vì phong cách viết giản lược, tinh tế và thấm đẫm nỗi cô đơn hiện sinh; còn Annie Ernaux (Pháp, 2022) được ca ngợi với những tác phẩm hồi ức sắc sảo, khai thác ký ức cá nhân để soi chiếu vào lịch sử xã hội.

Những lựa chọn ấy cho thấy Nobel Văn học đang hướng đến sự cân bằng giữa tư tưởng và cảm xúc, giữa di sản nghệ thuật và tiếng nói con người. Giải thưởng không chỉ tôn vinh tài năng ngôn ngữ, mà còn là sự công nhận dành cho những ai dám dùng ngôn từ để đối diện với sự thật, với thời đại của mình.

(Tổng hợp từ báo chí nước ngoài)

TUỆ LINH

Nguồn: Tạp chí VHNT số 623, tháng 10-2025