Khi Kendrick Lamar bước ra sân khấu Super Bowl LIX tại New Orleans vào đêm tháng hai năm 2025, anh không xuất hiện như một siêu sao đang tận hưởng ánh hào quang mà với một phong cách vô cùng giản dị và độc đáo. Anh mặc một chiếc áo khoác xanh, quần jeans ống loe, đứng thẳng người giữa ánh sáng đơn sắc, mở đầu bằng một đoạn rap chưa từng phát hành. Không pháo hoa, không giới thiệu. Chỉ có anh và tiếng beat trầm vang lên như lời mời bước vào một thế giới nơi âm nhạc không còn là sân khấu - mà là sự chia sẻ.

Với hơn 131 triệu lượt xem toàn cầu, đây là màn trình diễn halftime show (màn trình diễn giữa giờ) có lượng người theo dõi cao nhất lịch sử Super Bowl. Nhưng điều người ta nhớ không phải là con số. Mà là cách Kendrick đưa rap, vốn thường bị xem là thứ văn hóa ngoài lề, vào một không gian quốc gia - bằng sự giản dị và kiểm soát.

Từ Compton đến GNX - Hành trình âm nhạc trưởng thành cùng thời đại

Kendrick Lamar sinh năm 1987, lớn lên tại Compton - một khu vực nổi tiếng với bạo lực súng đạn, nạn phân biệt chủng tộc, và sự bất ổn kinh tế kéo dài ở miền Nam Los Angeles. Gia đình anh thuộc tầng lớp lao động gốc Phi điển hình: cha là cựu thành viên băng đảng, mẹ làm việc hành chính, cả hai cố gắng giữ Kendrick tránh xa khỏi những cám dỗ đường phố.

Ngay từ nhỏ, Kendrick đã mê cách sử dụng những câu chữ để kể chuyện. Anh được truyền cảm hứng từ Tupac Shakur và Nas, nhưng lại không chọn lối kể chuyện kịch tính hay dữ dội. Thay vào đó, anh im lặng quan sát. Cách viết nhạc của Kendrick, ngay cả sau này, vẫn mang tinh thần lặng lẽ, tỉ mỉ, không nặng phần khoe mẽ, nhưng mang nhiều lớp nghĩa.

Album đầu tay good kid, m.A.A.d city - Đứa trẻ ngoan, thành phố Ma.a.d  (2012) giống như một cuốn nhật ký kể lại tuổi thiếu niên ở Compton - với ngôn ngữ bình dị nhưng giàu hình ảnh. Người nghe nhận ra Kendrick không tô vẽ hoàn cảnh sống thành một bức tranh bi thảm, mà đưa chúng lên âm nhạc bằng sự chân thực, đầy nhân văn. Anh viết về mình không phải như một “nạn nhân” hay “người hùng”, mà như một phần của xã hội.

Từ đó, Kendrick từng bước bước sâu vào những chủ đề lớn hơn. To Pimp a Butterfly - Để trang hoàng một con bướm (2015) là tiếng nói về bản sắc người da đen và di sản nước Mỹ. Album nhạc với tựa đề DAMN (2017) lại là một hành trình nội tâm đầy sắc cạnh, nơi anh chất vấn niềm tin, gia đình, tôn giáo và cả sự nổi tiếng. Album phòng thu tiếp theo Mr. Morale & the Big Steppers-Ông Morale và Những Người bước đi lớn  (2022) tiếp tục mạch phản tư đó, nhưng với giọng điệu trầm hơn, mang dáng dấp của một người đàn ông không còn muốn gây ồn ào, mà chỉ muốn hiểu mình.

Đến tháng 11/2024, Kendrick phát hành GNX - album thứ sáu, cũng là tác phẩm khiến nhiều người tin rằng anh đã thực sự đạt đến giai đoạn chín muồi trong nghệ thuật. Không đĩa đơn quảng bá. Không MV trước giờ G. Không thông báo rầm rộ. Và rồi, trong tuần đầu phát hành, GNX chiếm ngay vị trí số 1 trên bảng xếp hạng Billboard 200, toàn bộ 12 ca khúc đồng loạt xuất hiện trong Top 5 Billboard Hot 100. Đây là điều mà chỉ một vài nghệ sĩ từng làm được trước đó. Nhưng GNX không nhằm mục tiêu tạo hit. Nó tồn tại để được cảm nhận một cách có chiều sâu.

Bản hit  Luther, kết hợp cùng SZA, giữ vị trí số 1 trong 13 tuần - một kỷ lục cá nhân cho cả hai. Nhưng không chỉ “Luther”, mà cả những ca khúc như  TV Off - Tắt TV,  Peekaboo  hay Squabble Up (Tranh cãi) đều cho thấy Kendrick đang tiếp tục đào sâu vào đời sống tinh thần của con người hiện đại: những chọn lựa đầy mâu thuẫn, cảm giác bị phân mảnh bởi công nghệ, xã hội, kỳ vọng và quá khứ cá nhân.

Không quá lời khi nói GNX là một bức tranh thời đại được vẽ bằng rap, với nhịp điệu chậm, không gian âm thanh rộng, lời ca được cân nhắc kỹ như từng câu thơ. Và chính sự tiết chế ấy khiến GNX nhận được nhiều lời khen từ giới phê bình, với điểm số gần như tuyệt đối từ các tạp chí uy tín, và được xem là một trong những album rap tiêu biểu của thập kỷ.

Từ những ngày thu âm đầu tiên trong phòng thu nhỏ ở Compton đến vị trí hiện tại, Kendrick Lamar không đơn thuần là một rapper thành công. Anh là người kể chuyện không ngừng thử thách ranh giới của bản thân lẫn thể loại mà anh đang góp phần định hình lại.

Super Bowl LIX và Grand National Tour - Từng bước thoả mãn người hâm mộ

Sự kiện Super Bowl 2025 là một bước ngoặt trong sự nghiệp Kendrick. Không chỉ vì lượng người xem kỷ lục, mà bởi đây là lần đầu tiên một rapper solo được đứng ở vị trí trung tâm của sân khấu âm nhạc lớn nhất nước Mỹ.

Trên sân khấu, Kendrick không nói nhiều. Anh để âm nhạc làm điều đó. Những bản nhạc như Squabble Up (Tranh cãi), DNA,  Euphoria (Phấn khích) vang lên không phải để khuấy động không khí, mà như từng lớp cảm xúc được bóc tách. Rồi khi đến Not Like Us (Không như chúng ta), ca khúc có lời chỉ trích nhắm đến Drake, khán giả không chỉ nghe, họ chứng kiến một tuyên ngôn: Không phải về đối đầu cá nhân, mà về việc không để bản thân Kendrick - hay bất kì rapper nào - bị giới hạn bởi định kiến. Nhưng phần lớn giới chuyên môn đồng ý: Kendrick đã đem lại một cách tiếp cận mới cho Super Bowl - lặng lẽ, nhưng đầy sức nặng.

Tháng 4/2025, Kendrick và SZA bắt đầu Grand National Tour - chuyến lưu diễn xuyên lục địa, từ Bắc Mỹ đến châu Âu và Úc. Nhưng đây không chỉ là chuyến lưu diễn quảng bá album. Từ buổi diễn mở màn tại Minneapolis, người xem đã hiểu rằng mỗi đêm diễn giống như một cuốn nhật ký sân khấu. Không có phần giới thiệu dài dòng. Không cố gắng khuấy động khán giả bằng chiêu trò. Kendrick bước ra dưới ánh đèn sân khấu, để cho nghệ thuật làm công việc của mình. Âm nhạc, phương tiện nhìn (visual), dàn dựng ánh sáng - tất cả được điều phối để kể một câu chuyện thống nhất. Không phải chuyện hư cấu, mà là những lát cắt của đời sống: sự giằng xé, sự lựa chọn, và đôi khi là cả sự im lặng.

SZA xuất hiện như một điểm tựa cảm xúc. Những bản song ca được sắp xếp xen kẽ, nâng cảm xúc đêm diễn lên một tầng sâu hơn. Đây không phải là buổi trình diễn để giải trí. Nó khiến người ta suy nghĩ, và nhớ lâu sau khi buổi diễn kết thúc.

Trong nhiều năm, Kendrick đã từ chối các danh xưng như “vua rap” hay “tiếng nói của một thế hệ”. Anh không phỏng vấn nhiều, không xuất hiện quá thường xuyên trên truyền thông, cũng hiếm khi giải thích về tác phẩm của mình. Nhưng có lẽ, chính sự yên lặng ấy khiến anh trở thành người đặc biệt. Kendrick không nói nhiều, nhưng khi nói - hoặc khi rap - thì từng từ đều có trọng lượng.

Từ sân khấu Super Bowl đến tour diễn quốc tế, từ album GNX đến những khoảnh khắc lặng im giữa hai bài hát, Kendrick đang làm điều mà ít nghệ sĩ ở vị trí của anh dám làm: tạo ra không gian để người nghe tự tìm lấy mình.

Kendrick Lamar không giống như những ngôi sao khác, không bước theo nền công nghiệp âm nhạc truyền thống. Anh không chạy theo xu hướng, luôn cải thiện, mang lại giá trị, và luôn giữ  cho mình cái chất riêng mà không thể tìm thấy ở nơi nào khác. Ở thời điểm 2025, Kendrick không chỉ là một rapper thành công. Anh là một người kể chuyện mà dám nói về nỗi đau, sự thay đổi, và cả những góc khuất xã hội. Âm nhạc của anh không cố gắng thuyết phục người nghe về một quan điểm, mà mời họ cùng suy ngẫm với người nghệ sĩ. Và có lẽ, đó chính là lý do người ta vẫn tiếp tục tìm đến Kendrick. Không phải vì anh có tất cả câu trả lời mà vì anh luôn đặt ra những câu hỏi đúng.

NGUYỄN PHÚC SƠN (tổng hợp báo chí nước ngoài)

Nguồn: Tạp chí VHNT số 610, tháng 6-2025