Ảnh: Nguyễn Nam

Hà Nội đã vào Thu - một mùa thu đặc biệt đánh dấu sự hình mở đầu cho một hành trình mới, hành trình chuyển mình vĩ đại của toàn dân tộc sau 80 năm sống trong độc lập tự do và phát triển. Nắng vàng rực rỡ lan tỏa hơi ấm của thiên nhiên và cảm xúc rạo rực của mọi người dân nước Việt trong không khí hào hùng của những lễ hội, sự kiện kỷ niệm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9 - mà chúng ta đã quen gọi một cách thân thương là A80.

Theo chân các bác cựu chiến binh, tôi lên chiếc xe buýt chật cứng người đi cùng tuyến đường để tham dự Triển lãm “Thành tựu Đất nước - 80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc” tại Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia (xã Đông Anh, Hà Nội) vốn mới được khánh thành sau gần một năm xây dựng.

Ấn tượng hoành tráng được tạo nên bởi các công trình bề thế như nhà trưng bày Kim Quy và các khu kiến trúc hiện đại khác nằm sát nhau trên một khuôn viên rộng lớn được mệnh danh là Quảng trường Nỏ Thần. Theo Ban Tổ chức, tổng diện tích trưng bày trong nhà và ngoài trời là hơn 250.000m².

Cuộc trưng bày - triển lãm lần này là một câu chuyện liên thời gian, tái hiện hành trình 80 năm của dân tộc Việt Nam trong sự nghiệp giành độc lập, bảo vệ và phát triển đất nước. Trục thời gian được thể hiện sinh động qua hình ảnh, hiện vật, tư liệu và phim ảnh, với sự hỗ trợ của công nghệ hiện đại, giúp người xem dễ dàng theo dõi mạch nội dung và các chủ đề nhánh. Từ đó, triển lãm khẳng định những thành tựu ngoạn mục mà toàn dân tộc đã đạt được dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, đồng thời gợi mở viễn kiến cho tương lai.

Có lẽ, phải mất cả buổi hay thậm chí một, hai ngày để có thể vừa tham quan và suy ngẫm tất cả những gì mà hơn 300 gian trưng bày đã thể hiện. Do sức hấp dẫn lớn lao của Triển lãm nên Thủ tướng Chính phủ, trên cơ sở đề nghị từ Bộ VHTTDL, quyết định kéo dài thời gian hoạt động của Triển lãm tới tận ngày 15/9/2025, mặc dù theo kế hoạch ban đầu, Triển lãm sẽ khép lại sau hơn một tuần từ ngày 28/8 đến 5/9/2025.

Đối với nhiều khách tham quan - mà như tôi suy xét, một chuyến viếng thăm Triển lãm dù ngắn ngủi cũng đủ giúp người ta hình dung ra 3 điểm chốt tương đối trên trục thời gian vốn miên viễn không ngừng nghỉ, đó là: quá khứ, hiện tại và tương lai. Bởi lẽ tôi có cảm tưởng là Nhà tổ chức nội dung đã thiết kế phương thức trưng bày kiểu chọn lựa một số hiện vật nhất định cho mỗi chủ đề nhánh, dù ít ỏi nhưng đủ sức gây ấn tượng, súc tích nhưng gợi mở, và trong nhiều trường hợp, có tính đại diện hay tiêu biểu, tránh sự kể lể, dông dài không cần thiết.

Triển lãm Thành tựu đất nước thu hút hơn 10 triệu lượt khách - Ảnh Ánh Dương

Những ngày hôm qua

Các gian trưng bày của 28 bộ, ngành trung ương, 34 địa phương cùng 110 doanh nghiệp và tập đoàn kinh tế đã dựng nên một bức tranh tổng thể như panorama được ghép từ nhiều mảnh mosaic. Bức tranh ấy khắc họa thành quả đất nước trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội trong suốt 80 năm kể từ khi Chủ tịch Hồ Chí Minh khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, trải qua hai cuộc kháng chiến bảo vệ Tổ quốc, đến giai đoạn xây dựng sau năm 1975 và công cuộc đổi mới để bước vào hiện tại.

Thành quả vĩ đại và đáng tự hào nhất của ngày hôm qua là: dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng, các thế hệ người dân Việt Nam đã dồn trí tuệ, sức lực và cả vật chất để xây dựng, bảo vệ thành công một đất nước độc lập, thống nhất, có chủ quyền - ngôi nhà chung của 54 dân tộc anh em, nơi mọi người được sống trong hòa bình, hòa hợp, ấm no, hạnh phúc. Ngôi nhà ấy vẫn lan tỏa tình thương và sự đoàn kết tới các thế hệ tiếp nối.

Tôi đã thấy các cựu chiến binh rưng rưng khi ngắm nhìn hiện vật, hình ảnh về hai cuộc kháng chiến vệ quốc kéo dài suốt tuổi thanh xuân của họ. Đồng thời, các bác cũng bày tỏ niềm ngạc nhiên xen lẫn tự hào trước những kỳ tích trong nông nghiệp, công nghiệp, y tế, giáo dục, an ninh - quốc phòng, đối ngoại, khoa học - công nghệ, cũng như trong các lĩnh vực vĩ mô như lập pháp, tư pháp và hành pháp - nền tảng của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

Phải chăng, sự hy sinh to lớn của các bác và vô vàn người khác ngày hôm qua đã không vô ích. Chính sự hy sinh ấy đóng góp để xây dựng đất nước Việt Nam từ một nước nghèo nàn, lạc hậu, vốn thoát ra khỏi ách áp bức thực dân - phong kiến để sau 80 năm, được cộng đồng quốc tế đưa vào danh sách các nước đang phát triển với GDP thuộc top 33 nền kinh tế trên thế giới và thuộc top 22 nền kinh tế hàng đầu về quy mô thương mại. Quá trình hội nhập quốc tế đã khiến Việt Nam có mối quan hệ với 194 quốc gia khác nhau - điều này thể hiện vị thế càng ngày càng quan trọng của Việt Nam đối với cộng đồng quốc tế.

Triển lãm không chỉ thể hiện những gì chúng ta đã gặt hái trong tiến trình tạo dựng cơ sở văn minh vật chất có tính thời đại mà còn khắc họa được thành quả trong bảo tồn, xây dựng và phát huy các giá trị văn minh tinh thần. Không gian triển lãm giới thiệu 12 ngành công nghiệp văn hóa và các gian hàng địa phương luôn rộn vang tiếng đàn sáo, trống chiêng của sân khấu truyền thống như Nhã nhạc, Bài chòi, múa Chăm, âm nhạc Khmer; rồi Tuồng, Chèo, Cải lương, Múa rối nước, phim ảnh, tạp kỹ - xiếc, kể cả nhạc nhẹ. Những gian trưng bày tác phẩm hội họa, điêu khắc tiêu biểu của các tác giả nhiều thế hệ luôn mang đến một cảm quan nghệ thuật rất ra chất Việt Nam.

Các món “đặc sản” hay món ăn truyền thống cũng thu hút được một lượng lớn người thưởng thức. Đứng bên cô hàng bán bánh quê nền nã của Hà Nội, một anh bạn người nước ngoài vừa nháy mắt nhìn tôi, vừa giơ ngón tay cái lên, luôn miệng khen “ngon lắm, ngon lắm!”. Rồi bánh khảo Huế, nón lá sen Huế, trà xanh vùng cao Tây Bắc, trà mãng cầu của đồng bằng Nam Bộ, mũ bằng lông đuôi ngựa của dân tộc Dao, thổ cẩm của đồng bào dân tộc ở Trung Trung Bộ, lụa Hà Nội... tất cả đều mang dấu ấn vùng miền và rất có tiềm năng đưa vào khai thác phục vụ du lịch.

Những năm gần đây, trang phục truyền thống Việt Nam được phục hồi mạnh mẽ trong nỗ lực của ngành Văn hóa nhằm kiểm kê, bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc. Những bộ trang phục các dân tộc đặc sắc cùng sự tham gia diễu hành của nhóm “Bách Hoa Bộ Hành” với nhiều thành viên trẻ trong lễ phục truyền thống và cổ phục tại buổi khai mạc đã tạo nên điểm nhấn rực rỡ, đầy màu sắc cho sự kiện.

Khu trưng bày chính có dáng dấp hình con rùa - với đầu và các chân thò ra làm cửa ra vào - mang mái vòm sắt hiện đại, được Ban Tổ chức cho biết thuộc loại lớn nhất trong khu vực và trên thế giới. Công trình này được gọi là Nhà Kim Quy - “Rùa Vàng” linh thiêng gắn với truyền thuyết giúp An Dương Vương xây thành Cổ Loa. Đi dưới vòm nhà rực sáng ánh mặt trời và ánh đèn, tôi có cảm giác cả đất nước được hồn thiêng tổ tiên chở che. “Rùa thiêng” còn là biểu tượng của sự trường tồn, thọ toàn và sức sống bền bỉ của giang sơn, điều mà lịch sử hàng ngàn năm đã minh chứng.

Tình cờ, tôi bắt gặp một hình ảnh xúc động: một cụ ông cao niên được người con trai khoảng 35-40 tuổi dìu đi, bên cạnh là đứa cháu nhỏ tung tăng. Ba thế hệ cùng hân hoan thăm Triển lãm khiến tôi liên tưởng đến sự tiếp nối miên viễn của dòng máu Lạc Hồng, vốn chưa bao giờ tách rời mạch sống dân tộc:

“Lớp cha trước, lớp con sau

Đã thành đồng chí, chung câu quân hành.” (Tố Hữu)

Khách tham quan tương tác với robot của VinRobotics - Ảnh: Nguyễn Nam

Không gian trưng bày, trình diễn âm nhạc truyền thống của các dân tộc tỉnh An Giang - Ảnh: Nam Dương

Bắt nhịp vào hôm nay

Triển lãm tái hiện quá khứ và nối liền với hiện tại một cách nhịp nhàng. Những gì cha ông và các thế hệ tiền bối đã kiến thiết đã tạo cơ sở vững chắc cho đất nước hôm nay tiếp tục tiến bước. Nỗ lực “sắp xếp lại giang sơn” của Đảng, Nhà nước và toàn xã hội thể hiện rõ ở việc số lượng gian trưng bày của bộ, ngành và địa phương được giảm gọn so với các triển lãm trước đây.

Bên cạnh đó, các thành tựu khoa học - kỹ thuật hiện đại, trong đó có nhiều ngành mũi nhọn, đã được giới thiệu. Đặc biệt, những khí tài quân sự như súng đạn, pháo, xe cơ giới do Việt Nam cải tiến hoặc tự sản xuất đã chứng minh hiệu quả lớn trong bảo vệ Tổ quốc và nghiên cứu không gian. Tôi ngạc nhiên khi thấy các loại drone (thiết bị bay không người lái) do Việt Nam tự chế tạo 100%, không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn được nước ngoài đặt hàng với số lượng đáng kể. Cùng với nhiều thiết bị viễn thông khác, “drone made in Vietnam” hiện được ứng dụng rộng rãi trong kinh tế và an ninh - quốc phòng. Ngay cả các sự kiện văn hóa quy mô vừa cũng thường dùng fly-cam để truyền tin và ghi hình.

Xu hướng số hóa như đặc trưng của thời đại biểu hiện rõ nét ở Triển lãm, khi nội dung của Triển lãm được truyền tải - ngoài hiện vật, vật chứng - bằng công nghệ tiên tiến như “Thực tế ảo”, “Thực tế tăng cường”, AI, 3D mapping và các công nghệ khác. Thay vì hiện vật kèm theo thuyết minh, khách tham quan chỉ cần ghé vào một phòng sử dụng công nghệ 3D mapping là có thể thấy hiện ra toàn cảnh “động” xung quanh mình, giới thiệu về địa phương hay lĩnh vực nào đó. Công nghệ này giúp tiết kiệm diện tích trưng bày, kéo thực tế lại gần người xem, khiến nó sinh động vì tác động đến cả thị giác và thính giác của họ, và từ đó gây ấn tượng mạnh trên bình diện tổng thể.

Các đầu tàu kinh tế của đất nước, trong số đó là các tập đoàn kinh tế có thương hiệu, biểu dương sức mạnh của mình bằng các sản phẩm hiện đại có tỷ lệ nội địa hóa đáng khuyến khích hoặc là 100%. Quy trình sản xuất của một số ngành có mức độ tự động hóa khá cao. Đông người xem luôn bị thu hút bởi màn trình diễn “chào hỏi” của rô-bốt do Vingroup sản xuất, hay động tác thể hiện sự “mừng rỡ” của con “chó máy” do bên Quốc phòng trình làng. Tất cả nói lên một điều là, Việt Nam đã nhanh chóng bắt nhịp vào bước tiến của thế giới hiện đại.

Công chúng xem trình diễn nghệ thuật xiếc tại không gian triển lãm 12 ngành công nghiệp văn hóa - Ảnh: BTC

Viễn kiến cho tương lai

Rõ ràng, Triển lãm cho thấy con đường đi tới mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh” không thể tách rời các xu hướng thời đại như số hóa, thiết kế sáng tạo, phát triển và ứng dụng AI, cùng những thành tựu khoa học - công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông tin, trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội: từ chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục, đối ngoại đến an ninh - quốc phòng.

Sự liên kết giữa các vùng miền, địa phương cũng như các ngành nghề (liên ngành) - nhờ tiến trình “sắp xếp” vừa qua - đã làm tăng cường đáng kể tiềm năng và nguồn lực. Chẳng hạn, Hải Dương (cũ) nay có lối ra biển khi trở thành một phần của Hải Phòng. Tôi đặc biệt ấn tượng với gian trưng bày của Khánh Hòa, nơi sân khấu truyền thống được tích hợp mạnh mẽ: ca kịch Bài Chòi kết hợp múa Chăm, dân ca Trung Bộ xen cùng dân ca Chăm; hay tại gian An Giang, dàn nhạc Chăm ngồi cạnh dàn nhạc Khmer, tạo cơ hội cho khách tham quan thưởng thức nhiều loại hình diễn xướng dân gian ngay tại một không gian. Hy vọng rằng, sự liên kết giữa các địa phương và ngành nghề sẽ trở thành cú huých cho sự phát triển du lịch cả nước.

Với phương châm “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi” - được trình bày trang trọng trước cổng khu A (Văn hóa - Nghệ thuật), lĩnh vực văn hóa đang chuyển mình mạnh mẽ, tham gia sâu hơn vào tiến trình số hóa, thiết kế sáng tạo, ứng dụng AI và tăng cường liên kết nhằm thúc đẩy 12 ngành công nghiệp văn hóa trong giai đoạn tới và tương lai lâu dài. Suy cho cùng, hoạt động văn hóa hướng tới việc kiến tạo giá trị tinh thần cho xã hội, bồi đắp con người và gây dựng nguồn nhân lực kế tiếp cho đất nước.

Triển lãm không chỉ là nơi trưng bày thành quả, truyền cảm hứng, khơi dậy niềm tự hào và lòng yêu nước, mà còn gián tiếp cho thấy vị trí hiện tại của Việt Nam trên bản đồ khoa học - công nghệ, trong bảng chỉ số thịnh vượng toàn cầu và tiến trình hội nhập quốc tế. Đồng thời, câu chuyện Triển lãm còn nhắc nhở chúng ta phải nỗ lực nhiều hơn để vượt qua tâm lý “bằng lòng với chính mình” và để “đạt tới các đích đến” trong tương lai, vươn tới những mục tiêu cao hơn, tránh tụt hậu hay rơi vào bẫy thu nhập trung bình. Tất cả đều hướng tới khát vọng đến năm 2045, Việt Nam trở thành một quốc gia hùng cường, phát triển và có thu nhập cao.

Vì thế, câu chuyện của Triển lãm kể hôm nay không bao giờ có đoạn kết mà chỉ lật sang từng trang mới, từng chương mới với nội dung mới và người viết mới; tức là nó sẽ “để mở” đến vô cùng!

TRẦN ĐOÀN LÂM

Nguồn: Tạp chí VHNT số 620, tháng 9-2025