Tiếp tục Kỳ họp thứ X, Quốc hội khóa XV, chiều 24-11, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh, Quốc hội thảo luận tại Hội trường về dự án Luật Báo chí (sửa đổi). Đa số các đại biểu đồng tình cao với sự cần thiết phải sửa đổi Luật Báo chí, đồng thời đề xuất nhiều đóng góp thiết thực.

Quốc hội thảo luận dự thảo Luật báo chí sửa đổi dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh

Sửa đổi Luật Báo chí: phải tạo ra một khung pháp lý đủ mạnh để bảo vệ an ninh tư tưởng, an ninh nhận thức và an ninh xã hội trong kỷ nguyên AI

Phát biểu thảo luận tại Hội trường, đại biểu Phạm Trọng Nhân (TP.HCM) cho rằng, Dự thảo Luật Báo chí được sửa đổi trong bối cảnh không gian thông tin toàn cầu đã thay đổi tận gốc rễ dưới tác động của trí tuệ nhân tạo (AI). Tốc độ lan truyền dữ liệu đã vượt xa tốc độ kiểm chứng của con người, và thông tin đã trở thành một dạng quyền lực mới, thậm chí là một vũ khí mới. Điều này tạo ra những thách thức an ninh phi truyền thống chưa từng có, đe dọa đến an ninh tư tưởng, an ninh nhận thức và an ninh xã hội.

Theo đại biểu, những gì đang diễn ra trên thế giới, từ việc "deepfake" lãnh đạo, thao túng bầu cử, đến tấn công tâm lý xã hội qua các clip và hình ảnh giả mạo do AI tạo ra lan truyền trên mạng xã hội vừa qua, đã gây lo lắng trong cộng đồng. Đây là một trong những ví dụ cho thấy không gian thông tin đã trở thành một không gian chủ quyền mới của quốc gia, báo chí chính là lực lượng giữ tuyến đầu trong không gian đó.

Đồng tình cao với sự cần thiết phải sửa đổi Luật Báo chí, đại biểu Phạm Trọng Nhân cho rằng, lần sửa đổi này phải tạo ra một khung pháp lý đủ mạnh để bảo vệ an ninh tư tưởng, an ninh nhận thức và an ninh xã hội trong kỷ nguyên AI.

Đại biểu Phạm Trọng Nhân cho rằng, cần tập trung kiến nghị vào bốn nhóm nội dung: Thứ nhất, về phạm vi điều chỉnh của Luật. Dự thảo định nghĩa báo chí vừa mang tính khái quát, vừa cụ thể về cấu phần và thể loại. Tuy nhiên, thời gian qua các nội dung do AI tạo ra đang xuất hiện ngày càng nhiều trên báo điện tử, nền tảng số và cả trong quy trình biên tập. Để đảm bảo luật bao quát được thực tiễn, đại biểu đề nghị bổ sung vào Điều 3 một khoản mới với nội dung: "Tác phẩm báo chí có yếu tố trí tuệ nhân tạo là nội dung báo chí được sản xuất toàn bộ hoặc một phần với sự hỗ trợ của hệ thống trí tuệ nhân tạo. Cơ quan báo chí phải công bố mức độ can thiệp của trí tuệ nhân tạo và chịu trách nhiệm về độ chính xác, khách quan của nội dung".

Đại biểu Phạm Trọng Nhân đoàn TP.HCM

“Đây là chuẩn mực chung mà Liên minh châu Âu (EU) và UNESCO cùng nhiều quốc gia khác đã áp dụng. Nếu dự thảo không quy định rõ, AI sẽ trở thành những "nhà báo vô danh" không có trách nhiệm pháp lý. Quy định này cũng đồng bộ với nguyên tắc minh bạch dữ liệu của Luật Giao dịch điện tử và phù hợp với định hướng của dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo đang được Quốc hội thảo luận”- đại biểu nhấn mạnh.

Thứ hai, về trách nhiệm của cơ quan báo chí. Tiếp nối những phân tích về tác động của AI như deepfake giọng nói lãnh đạo, tạo bài viết bôi nhọ, hay dựng lên những sự kiện không có thật, đại biểu kiến nghị bổ sung vào Điều 16 một khoản mới như sau: "Cơ quan báo chí phải thực hiện xác minh độc lập đối với những nội dung có yếu tố AI, chịu trách nhiệm liên đới nếu đăng tải nội dung sai sự thật gây ảnh hưởng đến an ninh quốc gia hoặc quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân".

Đồng thời, gắn với Điều 23 về quyền và nghĩa vụ của nhà báo, đại biểu đề nghị dự thảo bổ sung thêm nghĩa vụ: "Nhà báo có trách nhiệm nhận diện, cảnh báo và không sử dụng nội dung được tạo ra bởi trí tuệ nhân tạo mà không được xác minh theo quy trình nội bộ".

Thứ ba, về quản lý các nền tảng xuyên biên giới. Dự thảo luật hiện có đề cập đến quản lý dịch vụ thông tin nhưng chưa có quy định nào ràng buộc các nền tảng xuyên biên giới như Facebook, YouTube hay TikTok. Trong khi đó, các lực lượng chống phá lại sử dụng chính những nền tảng này để triển khai deepfake, điều khiển thuật toán, tạo ra các xu hướng giả nhằm dẫn dắt tâm lý đám đông. Do đó, đại biểu kiến nghị Quốc hội bổ sung một chế định độc lập về các nền tảng xuyên biên giới. Bởi lẽ, không phải báo chí mà chính các nền tảng này mới đang nắm giữ quyền lực thao túng nhận thức xã hội.

Đại biểu cũng đề nghị, Dự thảo Luật Báo chí phải yêu cầu các nền tảng này: Có đại diện pháp lý tại Việt Nam; Công khai thuật toán đề xuất nội dung; Gỡ bỏ tin giả trong vòng 24 giờ; Định danh tài khoản người dùng; Hợp tác truy vết các chiến dịch thao túng thông tin; Kết nối với hệ thống AI cảnh báo sớm của cơ quan chức năng.

Đại biểu Mai Văn Hải (Thanh Hóa) phát biểu ý kiến tại phiên thảo luận

Cần rà soát để có các chính sách hỗ trợ, ưu đãi, đặt hàng cho các cơ quan báo chí 

Tại phiên thảo luận, đại biểu Mai Văn Hải (Thanh Hóa) cơ bản thống nhất với tờ trình của Chính phủ cũng như là báo cáo thẩm tra của Ủy ban Văn hóa – xã hội về dự thảo Luật Báo chí. Để tiếp tục góp phần hoàn thiện dự thảo luật, đại biểu cho rằng chính sách của Nhà nước về phát triển báo chí được quy định tại Điều 10. Vấn đề này qua báo cáo tổng kết thi hành Luật Báo chí năm 2016 thì chi ngân sách Nhà nước cho báo chí còn rất là thấp, chi thường xuyên còn dưới 0,5%, chi đầu tư dưới 0,3%.  Một số cơ quan báo chí lớn chưa được đặt hàng từ ngân sách Nhà nước. Nguồn thu từ quảng cáo trong bối cảnh công nghệ số bị tụt giảm, nhất là báo in. Nguồn thu từ quảng cáo trực tuyến của các cơ quan báo chí còn lại khoảng 30%. Đây là vấn đề rất khó khăn, gây áp lực tài chính lên các cơ quan báo chí cách mạng, nhất là các cơ quan báo ở địa phương và ảnh hưởng đến hoạt động của báo chí.

Vì vậy, để các cơ quan báo chí thực hiện tốt các nhiệm vụ thông tin tuyên truyền phục vụ nhiệm vụ chính trị, thông tin thiết yếu và truyền thông chính sách, đại biểu đề nghị cần rà soát để có các chính sách hỗ trợ, ưu đãi tốt hơn về thuế, có chính sách giao nhiệm vụ, đặt hàng cho các cơ quan báo chí để giảm áp lực tài chính cho các cơ quan báo chí. Có chính sách về tiền lương để các nhà báo, phóng viên an tâm công tác.

Liên quan đến quy định tại Điều 22 về văn phòng đại diện, phóng viên thường trú của cơ quan báo chí tại Việt Nam. Ở điểm c Khoản 1, cơ quan báo chí quy định điểm c khoản này, cử tối đa không quá 3 phóng viên thường trú hoạt động độc lập tại một tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Đây là những cơ quan báo chí sự nghiệp ngoài công lập, là đơn vị tự chủ 100% hoạt động theo cơ chế tài chính như doanh nghiệp. Vì vậy, đại biểu đề nghị xem xét không nên quy định không quá 3 phóng viên mà chỉ nên quy định nguyên tắc bố trí phóng viên thường trú hoạt động ở tỉnh. Còn số lượng cụ thể để cho cơ quan báo chí tự quyết định phù hợp với từng địa phương, địa bàn cấp tỉnh khác nhau.

Theo đại biểu, tại Khoản 2 Điều 22, UBND tỉnh có trách nhiệm kiểm tra các điều kiện hoạt động của cơ quan thường trú, văn phòng đại diện, phóng viên thường trú. Qua tổng kết thi hành Luật Báo chí cho thấy, tình trạng văn phòng đại diện, phóng viên thường trú hoạt động gây bức xúc ở một số địa phương, doanh nghiệp. Nguyên nhân là do một số cơ quan báo chí buông lỏng quản lý, thiếu kiểm soát để một bộ phận nhà báo, phóng viên, cộng tác viên lợi dụng danh nghĩa báo chí để trục lợi.

Mô hình văn phòng đại diện của các cơ quan báo chí rất khác nhau.  Đại biểu thống nhất cơ bản với dự thảo luật về phân cấp cho UBND tỉnh chịu trách nhiệm quản lý nhà nước về báo chí. Nhưng đại biểu cũng đề nghị nên quy định UBND cấp tỉnh chỉ chịu trách nhiệm kiểm tra các điều kiện hoạt động của văn phòng đại diện, phóng viên thường trú của các cơ quan báo chí là đơn vị sự nghiệp ngoài công lập. Còn các cơ quan thường trú của các cơ quan báo chí là đơn vị sự nghiệp công lập của Trung ương, của Chính phủ hay bộ ngành, các đoàn thể trên địa bàn tỉnh thì nên giao trách nhiệm cho các cơ quan báo chí chủ quản có trách nhiệm kiểm tra và UBND tỉnh chỉ thực hiện trách nhiệm phối hợp.

Đồng thời, tại Điều 31, trách nhiệm của cơ quan báo chí khi mở kênh nội dung trên không gian mạng. Đại biểu cơ bản nhất trí như dự thảo, cơ quan báo chí chịu trách nhiệm về nội dung bản quyền khi đăng tải thông tin trên kênh nội dung không gian mạng. Thực tế trên không gian mạng,  những thông tin có lợi góp phần rất quan trọng trong công tác đấu tranh, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, tạo điều kiện rất thuận lợi để lan tỏa thông tin chính thống, gương người tốt, việc tốt. Sự bùng nổ công nghệ số đã đưa không gian mạng xã hội trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của người dân.

Nhưng bên cạnh đó cũng rất nhiều thông tin xấu độc, xuyên tạc, bôi nhọ Đảng, Nhà nước, lợi ích quốc gia, dân tộc. Vì vậy, đại biểu đề nghị ngoài trách nhiệm như dự thảo, cần bổ sung thêm trách nhiệm của các cơ quan báo chí khi mở kênh nội dung trên không gian mạng. Cần phải có trách nhiệm cùng với các cơ quan chức năng thực hiện tốt việc đấu tranh phản bác các thông tin xấu độc trên không gian mạng, bôi nhọ Đảng, Nhà nước, xâm hại đến lợi ích của cơ quan, tổ chức, cá nhân, lợi ích quốc gia, công cộng.

Tại Khoản 1 Điều 31, đại biểu thống nhất với báo cáo thẩm tra của Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội về vấn đề bản quyền. Hiện tượng vi phạm bản quyền, trích, sao chép in bài giữa các báo mà không xin phép, không trích dẫn nguồn là khá phổ biến, nhất là ở một số tờ báo của một số báo điện tử. Vì vậy, đại biểu đề nghị cần phải có quy định để bảo vệ bản quyền khi đăng phát trên không gian mạng để bảo vệ quyền tác giả, cũng như để nâng cao chất lượng các bài báo.

NGỌC BÍCH - Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội