Thời đại số hóa và quá trình giao lưu văn hóa toàn cầu đang mở ra cả cơ hội lẫn thách thức mới cho điện ảnh Việt Nam. Bước ra khỏi cơ chế bao cấp, ngành Điện ảnh đã trải qua những bước thăng trầm: từ sự bỡ ngỡ trước mô hình sản xuất phim theo cơ chế thị trường, đến quá trình dần thích ứng, từng bước tiếp cận khán giả và chủ động tạo ra những dòng phim có khả năng duy trì doanh thu tại rạp.

Có thể nói, những dấu hiệu tích cực của điện ảnh Việt Nam những năm gần đây cho thấy, điện ảnh nước nhà đã hình thành những nhân tố cơ bản cho sự phát triển bền vững.

Cảnh trong phim "Mưa đỏ"

Cơ hội của điện ảnh Việt Nam trong thời đại hội nhập và số hóa

Công cuộc đổi mới và tiến trình hội nhập đã đưa điện ảnh Việt Nam bước vào giai đoạn chịu tác động ngày càng sâu rộng từ điện ảnh thế giới trên hầu hết các khâu quan trọng. Chính những ảnh hưởng ấy đã góp phần định hình và tái tạo diện mạo mới cho nền điện ảnh nước nhà.

Đầu tiên phải nói đến sự bổ sung nguồn nhân lực được đào tạo từ nước ngoài. Có thể nói, trong mấy chục năm qua, hàng chục diễn viên, đạo diễn, nhà làm phim có danh tiếng từ nước ngoài đã tham gia vào lĩnh vực sản xuất phim ở Việt Nam. Trong đó phải kể đến: Trần Anh Hùng, Hồ Quang Minh, Nguyễn Võ Nghiêm Minh, Charlie Nguyễn, Victor Vũ, Johnny Trí Nguyễn, Ngô Thanh Vân, Dustin Nguyễn, Kathy Uyên, Lý Nhã Kỳ… Lực lượng này bổ sung vào danh sách các nhà làm phim Việt Nam, đã góp phần đổi mới từ duy và phương pháp làm phim của các nhà làm phim Việt Nam.

Sự thay đổi tư duy làm phim là yếu tố then chốt trong quá trình đổi, mở ra cơ hội để phim Việt tiếp cận công chúng rộng rãi hơn. Hiện nay, dưới tác động của giao thoa văn hóa mạnh mẽ và sức ép của thị trường, các nhà làm phim đã hình thành một tư duy nghệ thuật thực chất hơn. Câu hỏi mà các nhà làm phim phải đối diện là làm thế nào để phim có giá trị nhân văn, phản ánh thực tế đời sống và được công chúng đón nhận?

Có thể nói, chưa bao giờ, vấn đề khán giả, nhu cầu thưởng thức của công chúng được đặt lên một cách mạnh mẽ và thường trực như hiện nay. Mỗi khi bắt đầu một dự án làm phim, việc nghiên cứu thị hiếu khán giả được xem xét như một công việc quan trọng nhất. Chính yếu tố đó đã chi phối cách thức xây dựng tác phẩm, các thủ pháp nghệ thuật cụ thể và hình thành kế hoạch tiếp thị. Nhờ vậy, nhiều dự án phim đã đạt được những hiệu quả rõ rệt và thiết thực.

Trong những năm gần đây, nhiều bộ phim ăn khách lần lượt xuất hiện với doanh thu từ hàng chục đến hàng trăm tỉ đồng như: Bố già, Mai, Địa đạo: mặt trời trong bóng tối, Tử chiến trên không, Mưa đỏ… Việc tiếp cận thị trường điện ảnh một cách mạnh mẽ mở ra một luồng sinh khí mới và một niềm hy vọng mới cho các nhà làm phim. Điều quan trọng, các chỉ số thị trường cho thấy phim Việt đang từng bước giành lại thị phần rạp chiếu từ phim ngoại, và thị phần của phim nội đang tăng trưởng theo hướng ổn định và bền vững.

Một trong những yếu tố quan trọng tạo nên bước phát triển đột phá của điện ảnh Việt hiện nay là sự vận dụng những thành tựu của công nghệ để sáng tạo nên thế giới nghệ thuật trong tác phẩm. Bằng kỹ xảo điện ảnh, điện ảnh Việt Nam đã làm nên những thành công đặc sắc mà trước đây không thể nào làm được. Đó là những đại cảnh về chiến tranh, là những cảnh giao chiến trên không mà nếu làm theo cách cũ vô cùng tốn kém thì ngày nay có thể được sản xuất với chi phí thấp hơn, theo một phương cách khác. Những phim như: Địa đạo mặt trời trong bóng tối, Mưa đỏ, Tử chiến trên không… ra mắt năm 2025 đã tạo nên dấu ấn nổi bật cho ngành Điện ảnh. Những thành tựu này cho thấy, ngành công nghiệp điện ảnh của Việt Nam đã bước qua giai đoạn trầm lắng và có thể bứt phá mạnh mẽ trong tương lai gần.

Thời đại số hóa, đặc biệt với các nền tảng số có sức lan tỏa mạnh mẽ vượt qua mọi biến giới cũng trở thành một kênh quảng bá mạnh mẽ chẳng hạn như: YouTube, TikTok, Facebook, Instagram, báo và tạp chí điện tử, cùng các nền tảng xem phim trực tuyến (Netflix, Galaxy Play, VieON, FPT Play…). Từ các nền tảng này, một bộ phim, ngay từ khi sản xuất đã được giới thiệu đến công chúng, khiến người xem theo dõi, tương tác và trông đợi bộ phim ra mắt. Các hiệu ứng trong phòng vé, cảm nhận của khán giả nhanh chóng được chia sẻ tạo nên những hiệu ứng nhanh chóng ngay lập tức. Sự tương tác, giao lưu trực tuyến giữa các nhà làm phim và khán giả cũng tạo nên sức hút cho bộ phim.

Hiện nay và trong tương lai, nhờ hệ thống xem phim trực tuyến, thị trường này đang liên tục được mở rộng tạo nên doanh thu đáng kể cho các nhà làm phim. Sự tiện lợi khi tiếp cận phim trên các nền tảng số đã giúp lượng khán giả không ngừng tăng lên trong kỷ nguyên số.

Cảnh phim "quán Kỳ Nam"

Thách thức của điện ảnh trong môi trường số hóa

Sự phát triển các nền tảng số xuyên quốc gia sẽ đưa khán giả đến gần hơn với điện ảnh thế giới. Điều đó có yếu tố tích cực trong việc nâng cao thị hiếu, giúp khán giả hòa nhập với thị trường thế giới. Tuy nhiên, đối với điện ảnh trong nước, đó cũng là những thách thức lớn trong việc cạnh tranh. Việt Nam hiện nay là một trong những nước nhập khẩu phim với số lượng cao.

Trước hết là sức ép cạnh tranh về truyền thông: mỗi bộ phim ngoại khi phát hành tại Việt Nam đều được hỗ trợ bởi các chiến dịch quảng bá quy mô lớn. Hình ảnh các ngôi sao quốc tế, những phân đoạn ấn tượng, câu chuyện hậu trường hấp dẫn và các điểm nhấn nghệ thuật liên tục xuất hiện trên các nền tảng số, khiến phim Việt khó tránh khỏi việc bị lấn lướt một phần.

Sự cạnh còn lan mạnh vào hệ thống phòng chiếu. Với cơ chế ăn chia hiện nay, trong đó lợi nhuận dành cho chủ rạp chiếu được tính theo tỉ lệ phần trăm với doanh thu của phim, thì những phim dù có giá trị nghệ thuật nhưng hạn chế về doanh thu, rất dễ bị loại khỏi phòng chiếu. Điều này đặt phim nội địa vào tình trạng yếu thế trước những phim bom tấn toàn cầu đang hoành hành khắp các nước. Và chỉ những phim chủ đạo của dòng phim thị trường mới có thể được ưu ái trong các rạp (chiếu giờ vàng, chiếu ở các rạp chính). Điều đó có nguy cơ làm thiên lệch những định hướng phát triển điện ảnh chân chính, cản trở những phim trong nước, đặc biệt làm phim nghệ thuật với những tư tưởng nhân văn và thủ pháp tinh tế đòi hỏi thẩm mĩ cao, kén khán giả.

Và một trong những thách thức mạnh mẽ khác khó giải quyết hiện nay là tình trạng sao chép, vi phạm bản quyền ngày càng phổ biến và lan truyền nhanh trên không gian số. Tình trạng phát tán phim lậu, phim không được cấp phép và những clip độc hại không qua kiểm duyệt  đang làm ảnh hưởng đến thị phần phim trực tuyến và còn tác động tiêu cực đến thị hiếu của công chúng, nhất là khán giả trẻ.

Những cơ hội và thách thức đó, nếu được nghiên cứu thấu đáo và giải quyết bằng các giải pháp đồng bộ, với lộ trình xử lý đúng vào căn nguyên vấn đề, hoàn toàn có thể trở thành động lực cho sự bứt phá của điện ảnh Việt. Qua đó, chúng ta có thể xây dựng một nền điện ảnh vừa đậm tính dân tộc, giàu giá trị nhân văn, vừa hiện đại và lành mạnh, đóng góp tích cực vào sự phát triển chung của văn hóa nghệ thuật nước nhà và nâng cao chất lượng thụ hưởng văn hóa, nghệ thuật cho người dân.

THIÊN SƠN