Sáng 23-9, tại Hà Nội, Nhà hát Sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam (Bộ VHTTDL) đã khởi công phục dựng vở tuồng “Sơn Hậu” - Hồi thứ nhất (“Phá tiểu giang sơn”). “Sơn Hậu” là một trong những vở kinh điển trong kho tàng nghệ thuật sân khấu cổ truyền của dân tộc.

Phó Giám đốc phụ trách Nhà hát Sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam Lê Tuấn Cường trao kịch bản cho đội ngũ ê-kíp sáng tạo

Hồi thứ nhất - Phá tiểu giang sơn của vở tuồng Sơn Hậu là câu chuyện tái hiện về âm mưu của Thái sư Tạ Thiên Lăng khi tìm cách chiếm ngôi Vua Tề sau khi vua băng hà, bằng việc dựng “tiểu giang sơn” và mở tiệc để thử lòng trung thần. Trước tình thế đó, hai trung thần Đổng Kim Lân và Khương Linh Tá đã xuất binh phá “tiểu giang sơn”, song do kế hoạch chưa thống nhất, cả hai bị quân phản trắc vây bắt. Cùng lúc, một kế hoạch giải cứu Thứ Phi đang mang thai cũng được bí mật vạch ra…

Phát biểu tại lễ khởi công, NSND Nguyễn Gia Khoản, đại diện ê-kíp sáng tạo cho biết: việc khôi phục, gìn giữ và phát triển nghệ thuật truyền thống của dân tộc, trong đó có Nhà hát Sân khấu Truyền thống Quốc gia Việt Nam, là một nhiệm vụ hết sức vinh dự đối với các nghệ sĩ.

NSND Nguyễn Gia Khoản cho biết, hiếm có vở nào sở hữu nhiều trích đoạn “đinh” như tuồng Sơn Hậu. Các vai diễn trong vở đã trở thành chuẩn mực, thường xuyên được nghệ sĩ chọn thi tại Liên hoan Sân khấu Chuyên nghiệp toàn quốc, các kỳ liên hoan do Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam tổ chức và Liên hoan Tài năng Trẻ Sân khấu quốc gia. Thực tế ấy khẳng định tính khuôn mẫu, chuẩn chỉ của hệ vai trong Sơn Hậu; vì thế, việc phục dựng Hồi thứ nhất: Phá tiểu giang sơn không chỉ mang ý nghĩa nghệ thuật mà còn góp phần rất lớn trong việc bảo tồn, phát huy giá trị của nghệ thuật tuồng hôm nay.

Việc phục dựng Hồi thứ nhất vở tuồng Sơn Hậu - một tác phẩm mẫu mực, kinh điển của nghệ thuật tuồng, với sự góp mặt của nhiều nghệ sĩ thành danh mang ý nghĩa đặc biệt. “Sự tham gia trực tiếp của các thầy, cô giúp truyền nghề một cách bài bản, tạo không gian trao đổi miếng diễn, lối hát, phong cách hình tượng… để lớp trẻ nắm chắc vai diễn và thêm trân trọng di sản mà tiền nhân để lại” - NSND Nguyễn Gia Khoản chia sẻ.

Ông Phạm Ngọc Tuấn, nguyên Giám đốc Nhà hát Tuồng Việt Nam phát biểu tại buổi lễ

Tại buổi lễ, ông Phạm Ngọc Tuấn, nguyên Giám đốc Nhà hát Tuồng Việt Nam, chia sẻ: trong thời gian điều hành Nhà hát, mỗi năm đơn vị đều có kế hoạch dàn dựng các vở mới và phục dựng tác phẩm nhằm bảo tồn nghệ thuật tuồng truyền thống. Theo ông, Sơn Hậu đã nhiều lần được phục dựng, nhưng năm nay có bước đầu tư sâu hơn: khôi phục theo nguyên bản của các bậc tiền bối.

Nghệ sĩ Phạm Ngọc Tuấn bày tỏ niềm vui khi dự án quy tụ đầy đủ các thế hệ nghệ sĩ thành danh của Nhà hát Tuồng Việt Nam. Theo nghệ sĩ Phạm Ngọc Tuấn, tác phẩm Sơn Hậu nguyên gốc có ba hồi. Sau này thường được phục dựng, trình diễn hai hồi và một hồi. Vì vậy, hiện nay có nhiều bản phục dựng, nên đòi hỏi sự thống nhất cao của Ban giám đốc Nhà hát Sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam cũng như toàn bộ ê-kíp sáng tạo trong việc phục dựng bản diễn, để bảo đảm tinh thần nguyên bản đã được các tiền nhân truyền lại.

Ông cũng cho biết, thuở mới ra trường, chính các thầy và lớp nghệ sĩ đi trước của Nhà hát đã trực tiếp truyền dạy cho mình vai diễn trong Sơn Hậu. “Tôi vừa vui, hạnh phúc, khi được quay lại thời kỳ là một diễn viên và thời kỳ được các thầy, cô dạy dỗ, truyền nghề. Tôi mong muốn trong quá trình phục dựng, làm việc cùng ê-kíp sáng tạo và các đội ngũ diễn viên trẻ, tất cả mọi người cùng nỗ lực, cố gắng, cùng nhau chia sẻ, nắm bắt để vở diễn được phục dựng thành công” – nghệ sĩ Phạm Ngọc Tuấn bày tỏ.

Đội ngũ nghệ sĩ Nhà hát Sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam tại lễ khởi công phục dựng vở diễn 

Là một trong những người biên tập vở diễn, ông Tạ Văn Sốp, nguyên Phó Giám đốc Nhà hát Tuồng Việt Nam cho biết: “Tôi rất xúc động khi được trực tiếp tham gia công việc bảo tồn và gìn giữ văn hóa dân tộc, trong đó có nghệ thuật tuồng. Tôi từng được Ban giám đốc Nhà hát Tuồng Việt Nam giao tập hợp tư liệu về tác phẩm Sơn Hậu, một vở diễn tồn tại qua nhiều thế kỷ, được hàng chục thế hệ nghệ sĩ dàn dựng và sáng tạo, vì vậy hiện có nhiều bản dựng khác nhau. Bên cạnh đó, mỗi thế hệ, mục đích khi phục dựng cũng thay đổi, kéo theo cách làm cũng khác nhau".

Theo ông Sốp, thế hệ của ông mới chỉ dàn dựng và biểu diễn khoảng một phần ba tác phẩm; Hồi thứ nhất chưa từng được thực hiện đầy đủ, nhiều nhân vật chưa bao giờ xuất hiện trên sân khấu. Thêm vào đó, văn chương tuồng có cấu trúc, ngôn ngữ với tính ước lệ, khác biệt so với các loại hình nghệ thuật khác, nên việc hiểu đúng và chuyển tải cho khán giả hôm nay là một thách thức.

Ông Tạ Văn Sốp cho rằng, cần bám chắc đặc trưng căn bản của tuồng và giữ lề lối vở diễn; có như vậy, quá trình phục dựng mới đạt tới chuẩn mực nghề, đảm bảo công tác bảo tồn nghệ thuật Tuồng truyền thống.

Phó Cục trưởng Cục Nghệ thuật Biểu diễn Lưu Đức Thắng phát biểu tại buổi lễ

Tại buổi lễ, Phó Cục trưởng Cục Nghệ thuật Biểu diễn Lưu Đức Thắng nhấn mạnh: Lãnh đạo Bộ VHTTDL, Cục Nghệ thuật Biểu diễn luôn quan tâm về công tác bảo tồn và phát huy các loại hình sân khấu truyền thống, trong đó có nghệ thuật tuồng. Tại Triển lãm Thành tựu Đất nước vừa qua, khu trưng bày nghệ thuật biểu diễn dành cho tuồng thu hút đông đảo người xem, điều đó cho thấy khán giả vẫn dành sự quan tâm lớn cho loại hình nghệ thuật cổ truyền này.

Hiện nay, Nhà hát Tuồng Việt Nam, Nhà hát Chèo Việt Nam và Nhà hát Cải lương Việt Nam đã về ngôi nhà chung là Nhà hát Sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam. Các nhà hát đều có đông đảo lực lượng nghệ sĩ dày dặn kinh nghiệm, điều đó sẽ góp phần rất lớn trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật sân khấu truyền thống. Phó Cục trưởng Cục Nghệ thuật Biểu diễn hy vọng, Ban lãnh đạo nhà hát, cùng với đội ngũ nghệ sĩ sẽ đoàn kết, chung tay phát triển Nhà hát Sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam ngày càng lớn mạnh.

Về việc phục dựng Hồi thứ nhất tác phẩm Sơn Hậu, một vở kinh điển của nghệ thuật tuồng, được giới chuyên môn đánh giá cao, có sự quy tụ đông đảo NSND, NSƯT, cho thấy sự quan tâm và chỉ đạo sát sao của Ban lãnh đạo Nhà hát Sân khấu truyền thống Quốc gia Việt Nam. “Đây không chỉ là dự án nghệ thuật, mà còn là bước đi thiết thực trong bảo vệ “hồn cốt” dân tộc, góp phần lan tỏa sâu rộng những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp tới công chúng trong nước và bạn bè quốc tế” – Phó Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn phát biểu.

TS, NSND Lê Tuấn Cường, Phó Giám đốc phụ trách Nhà hát Sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam phát biểu tại buổi lễ

Phát biểu tại buổi lễ, TS, NSND Lê Tuấn Cường, Phó Giám đốc phụ trách Nhà hát Sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam nhấn mạnh: nếu không giữ gìn truyền thống, chúng ta sẽ đánh mất tất cả, bởi đó chính là “hồn cốt” của dân tộc. Các loại hình tuồng, chèo, cải lương có phát triển hay không đều phụ thuộc vào công lao truyền nghề của các bậc thầy, cô, vì “có thầy giỏi mới có trò giỏi”, đây là một nguyên tắc bất biến. Các nghệ sĩ trẻ, bên cạnh việc trau dồi nghề nghiệp, nhưng cũng cần gìn giữ đạo đức, từ đó sẽ hun đúc nên đội ngũ những người chắc tay nghề, vững nhân cách.

Phó Giám đốc phụ trách Nhà hát Sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam khẳng định: bảo tồn sân khấu truyền thống trước hết là bảo tồn vở diễn, đó là việc khôi phục chuẩn mực, giữ nguyên tắc nghề, tiếp nối mạch truyền dạy của các bậc tiền bối cho lớp trẻ. Việc Nhà hát khởi công phục dựng tuồng kinh điển Sơn Hậu không chỉ là một sự kiện nghệ thuật, mà còn là lời cam kết dài hạn: bảo tồn gắn với phát triển, để nghệ thuật sân khấu truyền thống không chỉ được gìn giữ mà còn được lan tỏa ngày càng mạnh mẽ.

Hồi thứ nhất (Phá tiểu giang sơn) vở tuồng Sơn Hậu do Phó Giám đốc Phụ trách, TS, NSND Lê Tuấn Cường chỉ đạo nghệ thuật; Biên tập: Tạ Văn Sốp, NSƯT Lê Trần Vinh, Hoàng Long; phục dựng: NSND Mẫn Thị Thu, NSND Nguyễn Gia Khoản, NSND Nguyễn Văn Thủy, NSND Nguyễn Thị Gái (Minh Gái), NSND Trần Thị Khiêm (Hồng Khiêm), NSƯT Hán Văn Thân, NSƯT Lê Hải Vân, NSƯT Hoàng Minh Tâm, các nghệ sĩ Phạm Ngọc Tuấn, Nguyễn Trọng Khoa, Hoàng Văn Long; Xử lý âm nhạc: NSND Nguyễn Ngọc Khánh, NSƯT Nguyễn Văn Quý, NSƯT Lê Trần Vinh; Biên đạo múa: nghệ sĩ Đỗ Thị Thanh Nga; Họa sĩ: NSƯT Nguyễn Hoàng Phong.

Bài, ảnh: BÍCH NGỌC