Sáng 18-12 tại Hà Nội, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam chính thức ra mắt không gian trưng bày chuyên đề đặc biệt tôn vinh họa sĩ, liệt sĩ Tô Ngọc Vân (1906-1954), một trong những danh họa tiêu biểu và có ảnh hưởng sâu rộng của nền mỹ thuật hiện đại, đồng thời là người đặt nền móng quan trọng cho mỹ thuật cách mạng Việt Nam.

Các đại biểu tham dự Lễ ra mắt chuyên đề

Đây là lần đầu tiên Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam dành riêng một không gian trưng bày chuyên đề cho danh họa Tô Ngọc Vân, qua đó khẳng định vị trí đặc biệt của ông trong lịch sử mỹ thuật nước nhà. Chuyên đề giới thiệu tuyển chọn 26 tác phẩm tiêu biểu, được sáng tác trước và sau năm 1945, trải rộng trên nhiều chất liệu như sơn dầu, sơn mài, lụa, màu nước, chì, mực. Các tác phẩm không chỉ cho thấy tài năng tạo hình xuất sắc, bút pháp tinh tế và cảm quan thẩm mỹ hiện đại của Tô Ngọc Vân, mà còn phản ánh rõ nét sự chuyển biến sâu sắc trong tư tưởng nghệ thuật của ông, từ quan niệm “nghệ thuật vị nghệ thuật” thời kỳ đầu sang “nghệ thuật vị nhân sinh” gắn bó mật thiết với đời sống xã hội và cuộc đấu tranh của dân tộc.

Bên cạnh các tác phẩm hội họa, không gian trưng bày còn giới thiệu một số kỷ vật quý giá do gia đình họa sĩ lưu giữ, giúp công chúng có cái nhìn gần gũi và chân thực hơn về đời sống, nhân cách và hành trình sáng tạo của ông. Những hiện vật này, dù giản dị, nhưng góp phần làm nổi bật hình ảnh một người nghệ sĩ sống trọn vẹn với nghề, với lý tưởng, và sẵn sàng dấn thân vì đất nước trong những năm tháng gian khổ nhất của lịch sử.

Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam Nguyễn Anh Minh phát biểu khai mạc

Phát biểu tại lễ ra mắt, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam Nguyễn Anh Minh nhấn mạnh rằng việc xây dựng không gian trưng bày chuyên đề về họa sĩ, liệt sĩ Tô Ngọc Vân là một bước đi có tính chiến lược trong định hướng phát triển lâu dài của Bảo tàng. Tô Ngọc Vân không chỉ là một danh họa lớn mà còn là biểu tượng hội tụ đầy đủ các giá trị cốt lõi của mỹ thuật Việt Nam hiện đại: tính hàn lâm, tinh thần dân tộc và lý tưởng cách mạng. Việc dành một không gian riêng để giới thiệu di sản của ông không chỉ nhằm tôn vinh cá nhân nghệ sĩ, mà còn để kể lại một giai đoạn quan trọng của lịch sử mỹ thuật Việt Nam thông qua chân dung một con người cụ thể. Giám đốc Bảo tàng cho biết, chuyên đề này được nghiên cứu, lựa chọn kỹ lưỡng cả về nội dung lẫn hình thức trưng bày, với mong muốn tạo ra một không gian vừa mang tính khoa học, vừa giàu cảm xúc, giúp công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, hiểu rõ hơn về vai trò, đóng góp và sự hy sinh của Tô Ngọc Vân đối với nền mỹ thuật và đối với đất nước.

Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam cũng cho biết thêm, việc ra mắt chuyên đề về Tô Ngọc Vân cũng nằm trong tổng thể nỗ lực đổi mới, chỉnh lý hệ thống trưng bày thường xuyên của Bảo tàng trong những năm gần đây. Sau các đợt bổ sung và chỉnh lý trưng bày mỹ thuật đương đại, mỹ thuật ứng dụng và mỹ thuật dân gian, chuyên đề này tiếp tục khẳng định định hướng phát triển Bảo tàng trở thành một thiết chế văn hóa năng động, nơi di sản không chỉ được lưu giữ mà còn được kể lại, được đối thoại với đời sống đương đại và lan tỏa tới cộng đồng.

Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam Lương Xuân Đoàn phát biểu tại buổi lễ

Phát biểu tại sự kiện, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam Lương Xuân Đoàn nhấn mạnh ý nghĩa đặc biệt của chuyên đề trong bối cảnh năm 2025 đánh dấu 100 năm ra đời Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương - tiền thân của Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam ngày nay. Dấu mốc này càng trở nên ý nghĩa hơn khi gắn với kỷ niệm 120 năm ngày sinh danh họa Tô Ngọc Vân. Ông cho rằng, ngay từ những ngày đầu của nền độc lập, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, và sau đó toàn quốc bước vào cuộc kháng chiến, Tô Ngọc Vân đã có những sáng tác kịp thời, tiêu biểu là tác phẩm “Hà Nội vùng đứng lên”. Điều đó cho thấy ông là một trong những người khởi đầu cho hình mẫu “nghệ sĩ - chiến sĩ”, dùng nghệ thuật như một vũ khí tinh thần đồng hành cùng cách mạng và kháng chiến.

Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam cũng nhấn mạnh, Tô Ngọc Vân không chỉ là danh họa có dấu ấn sâu đậm trong lịch sử mỹ thuật hiện đại, mà còn là nhà giáo lớn, người có công lao đặc biệt trong sự nghiệp đào tạo mỹ thuật. Ông là cầu nối quan trọng giữa hai giai đoạn phát triển của mỹ thuật Việt Nam, từ Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương đến Trường Mỹ thuật Việt Nam, nơi ông giữ cương vị Hiệu trưởng đầu tiên. Trong những năm tháng ở chiến khu Việt Bắc, Tô Ngọc Vân trực tiếp dìu dắt, đào tạo lớp họa sĩ kháng chiến với tinh thần tận tụy, “ân cần chỉ bảo, truyền nghề và truyền lửa”. Từ môi trường mỹ thuật kháng chiến ấy, nhiều tên tuổi lớn của mỹ thuật Việt Nam hiện đại đã trưởng thành, góp phần tạo dựng nền cốt vững chắc cho mỹ thuật nước nhà.

Ông Lương Xuân Đoàn khẳng định, nếu không có Tô Ngọc Vân, lịch sử mỹ thuật Việt Nam hẳn sẽ là một câu chuyện khác. Ông là người đặt nhịp cầu nối Đông - Tây, dung hòa mỹ thuật hàn lâm với tinh thần dân tộc, kết hợp kỹ thuật tạo hình hiện đại với chất liệu, cảm xúc và vẻ đẹp thuần Việt. Hình ảnh người phụ nữ trong tranh Tô Ngọc Vân, với vẻ đẹp dung dị, tinh tế, đến nay vẫn được xem là đỉnh cao khó vượt qua. Dù các thế hệ nghệ sĩ trẻ hôm nay mang đến nhiều cách nhìn mới, nhiều quan niệm thẩm mỹ mới về con người và xã hội Việt Nam hiện đại, nhưng những giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ mà ông tạo dựng vẫn giữ nguyên sức sống, tiếp tục là nguồn cảm hứng và bài học quý giá cho các thế hệ kế tiếp.

Bà Tô Thị Toàn - Con gái họa sĩ, liệt sĩ Tô Ngọc Vân thay mặt gia đình phát biểu tại buổi lễ

Trong khuôn khổ lễ ra mắt, đại diện gia đình danh họa Tô Ngọc Vân, bà Tô Thị Toàn - con gái họa sĩ, liệt sĩ Tô Ngọc Vân thay mặt gia đình bày tỏ lời cảm ơn tới Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã luôn gìn giữ, bảo quản và đồng hành trong việc phát huy giá trị di sản tinh thần của cha bà cũng như của nhiều văn nghệ sĩ cách mạng. Bà cho rằng, không gian trưng bày chuyên đề tại Bảo tàng không chỉ là niềm vinh dự đối với gia đình, mà còn là sự an ủi lớn lao khi cuộc đời và sự nghiệp của người nghệ sĩ - chiến sĩ được trân trọng, ghi nhớ và tiếp tục kể lại bằng ngôn ngữ của mỹ thuật.

Các đại biểu tham quan không gian trưng bày tác phẩm 

Không gian trưng bày chuyên đề về họa sĩ, liệt sĩ Tô Ngọc Vân vì thế không chỉ là nơi giới thiệu một di sản nghệ thuật quý giá, mà còn là lời tri ân sâu sắc đối với một con người đã sống trọn vẹn cho nghệ thuật và dân tộc. Qua những tác phẩm, kỷ vật và những câu chuyện được kể lại, công chúng hôm nay có cơ hội nhìn lại một chặng đường lịch sử của mỹ thuật Việt Nam, đồng thời thêm hiểu, thêm trân trọng những giá trị bền vững mà các thế hệ nghệ sĩ tiền bối đã dày công vun đắp và để lại cho hôm nay và mai sau.

Một số tác phẩm được trưng bày tại Lễ ra mắt chuyên đề

Trưng bày chuyên đề thu hút công chúng đến tham quan

Bài, ảnh: NGÔ HUYỀN