Báo Đất Việt số 176, chủ nhật ngày 8-2 năm nay, giới thiệu ở trang nhất tiêu đề sáu bài quan trọng bên trong. Đập vào mắt người đọc là một tên bài là lạ: “Người máy biết khóc” Meryl Streep. Một người bạn và tôi đâm tò mò, chưa đọc bài báo vội mà bàn luận ngay về vấn đề mà nhan đề bài đó gợi ra. Lời qua tiếng lại một hồi, chúng tôi thống nhất rằng, qua cái tít ấy, tác giả bài viết rõ ràng coi Meryl Streep như một người máy. Chí ít, người viết cũng muốn so sánh nữ diễn viên trứ danh Hoa Kỳ với người máy, hoặc người máy nói chung hoặc một người máy cụ thể. Có lẽ chúng tôi lạc hậu, không theo kịp tiến bộ của khoa học kỹ thuật. Chúng tôi chưa kịp trấn tĩnh để điểm lại xem mình nắm được những gì về người máy, đã thốt lên cùng nhau những câu hỏi đại loại, Meryl Streep là người máy ư, so sánh như vậy ổn không nhỉ, chung quy nói thế là khen ngợi hay mỉa mai? Chúng tôi còn gọi điện thoại cho một vài giáo sư và chuyên gia công nghệ, hỏi thêm về người máy cho thật chắc chắn. Và sau đây là những thông tin sốt dẻo.
Hiện nay, các nhà khoa học Nhật Bản đã chế tạo được một người máy giúp việc gia đình hình phụ nữ, làm được nhiều việc bếp núc, như bắc xoong nồi lên bếp hay nhắc chúng ra, xào rán và nấu nướng thức ăn, sắp xếp lên mâm bát đũa và đủ các món, bưng mâm đặt lên bàn,… rồi rửa bát, xếp vào chạn không khác mấy một phụ nữ bình thường. Người máy ấy nói được, thậm chí có thể biểu hiện cảm xúc.
Các nhà khoa học đất nước Mặt trời mọc đang điều chỉnh thiết kế để người máy nữ hoàn thiện hơn, khiến cho người máy tạo cảm giác gần gũi thân thương hơn với con người. Dĩ nhiên, người máy giúp việc ấy phục vụ chủ yếu các bà nội trợ, hay các vị cao tuổi cô đơn, những người thường trong cảnh buồn tẻ hiu quạnh. Nhưng gì thì gì, máy vẫn là máy, làm sao thay thế được người. Nhất là trong nghề diễn. Hẳn ai cũng đồng ý rằng sứ mệnh của nghễ diễn là rèn luyện, bồi bổ, mở rộng và nâng cao năng lực tư duy và cảm xúc của cá nhân người thưởng thức nghệ thuật, nghĩa là góp phần làm cho con người sắc bén hơn, nhạy cảm hơn, sáng suốt và bao dung hơn. Thực tế, người máy có thể thông minh hơn con người. Chả thế, một dạo một người máy ở Mỹ từng hai lần đánh bại vua cờ người Nga Gari Casparov, vô địch cờ vua thế giới thời ấy. Song chắc chắn còn lâu lắm, thậm chí không bao giờ, người máy có khả năng xúc cảm và rung động như con người.
Thế nhưng, Đất Việt là diễn đàn của Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam. Nhất định phải có lý do xác đáng, báo mới giật một cái tên giật nảy mình. Bán tin bán nghi, chúng tôi cùng đọc bài báo, mặc dù chưa đọc, đã cầm chắc bài báo giới thiệu chân dung một nghệ sĩ đáng trân trọng, hình như có khả năng dành một giải Oscar sắp được công bố trong tháng hai này. Đọc nhanh hay lướt nhanh hơn tôi, ông bạn tôi à lên một tiếng và chỉ cho tôi một câu ở gần giữa bài: “Nhờ vẻ đẹp lạnh lùng rất hợp với các vai diễn góc cạnh, Meryl đặc biệt thành công với thể loại bi kịch với việc hóa thân vào nhân vật hoàn hảo đến mức các nhà phê bình gọi là… “người máy biết khóc”. Băn khoăn của chúng tôi vậy là đã có lời đáp hùng hồn trên cả hùng hồn. Việc ví Meryl Streep với người máy là nghiêm chỉnh chứ không phải đùa bỡn hay châm biếm. Theo lôgíc bài viết, người máy ở một bậc thang tiến hóa cao hơn con người rất rất nhiều. Một diễn viên phải diễn cực giỏi mới hy vọng vươn tới đẳng cấp chắc chắn là cao nhất ấy. Diễn cực giỏi hiển nhiên là mọi cử động của diễn viên đều tự phát diễn ra, tuyệt đối chính xác theo một chương trình cài sẵn. Ánh mắt, nét mặt… đều biến mất, vì chúng không cần và không có ý nghĩa trong trường hợp này.
Chúng tôi buộc phải trình bày một kiểu “phê bình kinh dị”, bởi lẽ, bài báo điềm nhiên phô trương không dưới một “phát kiến kinh dị”. Vừa rồi là tiến hóa ngược của sự sống: công cụ do con người chế tạo trở thành Thượng đế của con người. Một phát kiến kinh dị nữa: cái đích mà người diễn nỗ lực đạt cho được là làm sao cho khán giả quên nhân vật được diễn, chỉ nhớ người diễn thôi. Thì đây: “Meryl biết bật ra những tiếng khóc nức nở, cũng như tỏ ra lạnh lùng kìm nén cảm xúc, nhưng đọng lại trong lòng người xem vẫn là hình ảnh một Meryl với đôi mắt xanh dịu dàng, gò má cao và chiếc cằm nhọn” (trích bài báo). Xin miễn tranh luận xem cằm Meryl có nhọn và má bà có cao đến mức là đặc điểm nhận dạng của bà không. Một sự nuối tiếc khi hình thể của diễn viên bị diễn xuất của y che lấp hay một mâu thuẫn trong suy nghĩ của tác giả bài viết: (từ trong bài báo đang bàn) “Vì thế, với mỗi vai diễn của mình, Meryl làm cho người ta quên mất (người viết bài này nhấn mạnh) rằng đấy là cô, vì cô đã thực sự hóa thân vào nhân vật”… ?...
Phát kiến kinh dị tiếp theo không kém phần “cười vỡ bụng”: Oscar, một trò chơi rẻ đến bất ngờ ! Mở đầu bài báo: “Diễn viên, đạo diễn kiêm nhà sản xuất Meryl Streep là một nhân vật “không thể bỏ qua”, một huyền thoại của nền điện ảnh Mỹ với các giải Oscar trong các phim Kramer vs Kramer, The French lieutenants woman, Sophies choice, Silkwood, Out of Frica và A cry in the dark” (trích đúng nguyên bản). Tính sơ sơ, bà đã ẵm đến 6 tượng Oscar. Thực tế, cho đến giờ, người giữ kỷ lục Oscar về diễn xuất - 4 lần - là nữ diễn viên Katharine Hepburn. Trong phái mạnh, đó là Jack Nickolsons, 3 tượng vàng. Còn Meryl Streep, bà mới được tặng 2 Oscar, năm 1979, vai nữ phụ xuất sắc nhất (phim Kramer chống lại Kramer), năm 1982, nữ diễn viên chính hay nhất (phim Sự lựa chọn của Sophie). Xin thưa luôn, bà mới đóng vai nhà sản xuất điều hành cho một phim truyền hình, Trước hết, chớ hại người, năm 1997. Bà chưa hề làm đạo diễn phim. Thế nhưng, chẳng hiểu bà có biết không, bà vừa được một nhà báo Việt Nam phong thêm cho danh hiệu đạo diễn và trao tặng thêm 4 Oscar nữa. Chưa hết, cho mùa Oscar năm nay, dù bà chỉ được đề cử diễn xuất nữ chính hút hồn nhất (phim Nghi hoặc), nhà báo Việt Nam tiến cử thêm cho bà tới 14 Oscar: “Meryl đang nắm giữ kỷ lục với tổng cộng 15 đề cử Oscar năm nay (người viết bài này nhấn mạnh) của Viện hàn lâm (12 đề cử cho vai nữ chính và 3 đề cử cho vai nữ phụ). Hẳn Meryl Streep là diễn viên ngoài hành tinh đầu tiên đến với trái đất. Năm 2008, bà tham gia diễn trong ít ra cũng 15 bộ phim, trong đó 12 bộ bà sắm vai chính. 12 vai này đều tuyệt vời ! Hỡi ôi, sự thực, dù là diễn viên truyền hình, diễn viên kịch, năm ngoái, bà chỉ đóng trong 7 phim điện ảnh. Và được đề cử một Oscar (vai chính phim Nghi hoặc).
Lâu nay, những người quan tâm đến điện ảnh quốc tế đều biết Meryl Streep là một trong những nữ diễn viên sáng giá nhất hiện nay. Hơn nữa, bà được biết tới không phải qua những vụ bê bối kiểu giật gân câu khách như của Marylin Monroe, Micheal Jackson, Madonna, Britney Spears, mà từ tài năng thực sự của bà. Tiếc thay, trong tay nhà báo Việt Nam, bà biến thành một con rối. Người ta đã quên những điều sơ đẳng, hiểu biết sơ đẳng, lịch sự và văn minh sơ đẳng. Cho nên hóa vô duyên, chuyện tối kỵ, người Việt Nam ta bao đời nay vẫn tránh.
Nguồn : Tạp chí VHNT số 299, tháng 5-2009
Tác giả : Lâm Hồng Thu