Ở thời điểm hiện tại, ai cũng có thể dễ dàng tìm mua sách. Ngoài cách thức “cổ điển” đến các cửa hàng, cửa hiệu, người ta có thể ngồi một chỗ và nhấp chuột. Các công đoạn làm ra một cuốn sách: nào nộp bản thảo, biên tập, chế bản, xin giấy phép, đi nhà in, nộp lưu chiểu, phát hành… cũng chưa bao giờ nhanh, thuận tiện như hiện tại nhờ tiến bộ của khoa học - công nghệ và sự phân cấp, phân quyền trong quản lý. Tuy nhiên, ngoài những mặt tích cực đó, vấn đề bảo vệ bản quyền của các tác giả cũng trở nên hết sức bức thiết như chuyện của GS. TS Lê Mạnh Thát và chuyện về cuốn tiểu thuyết Mưa đỏ dưới đây.

GS, TS Lê Mạnh Thát (phải) trao đổi với phóng viên về vấn đề sách của ông bị vi phạm bản quyền

Chuyện sách của GS. TS Lê Mạnh Thát…

GS, TS Lê Mạnh Thát là một tên tuổi lớn của học giới nước nhà. Có thể gọi ông là đại lực điền trên cánh đồng Văn học, Sử học và Phật học… Đến nay, khối lượng công trình gắn với tên tuổi ông thật đồ sộ, để lại cho bạn đọc “nỗi kinh ngạc lẫn niềm cảm phục”. Dưới đây là một số công trình của ông: Lịch sử Phật giáo Việt Nam (3 tập, Nxb Tổng hợp TP. HCM, 2006); Tổng tập Văn học Phật giáo Việt Nam (3 tập, Nxb Tổng hợp TP. HCM, 2006); Lục độ tập kinh và lịch sử khởi nguyên của dân tộc ta (Nxb Tổng hợp TP. HCM, 2006); Nghiên cứu về Thiền uyển tập anh (Nxb Hồng Đức, 2021); Toàn tập Trần Thái Tông (Nxb Tổng hợp TP. HCM, 2004); Toàn tập Trần Nhân Tông (Nxb Phương Đông, 2010); Từ điển Bách khoa Phật giáo Việt Nam (2 tập, Tu thư Đại học Vạn Hạnh TP. HCM, 1980); Triết học thế thân (nguyên tác: The Philosophy of Vasubandhu, Nxb Tổng hợp TP. HCM, 2005); Khương Tăng Hội toàn tập (Tập 1, Tu thư Đại học Vạn Hạnh, Sài Gòn,1975)…

Hàng mấy chục đầu sách, hàng vạn trang in. Mỗi công trình là một núi công sức, tâm huyết. Biết bao mồ hôi đã đổ ra, xuyên thấm vạt áo và từng con chữ. Tuy nhiên, điều chúng tôi muốn nói ở đây không phải số lượng mà là chất lượng. Rất nhiều đầu sách của GS.TS/Thiền sư Lê Mạnh Thát như: Lịch sử Phật giáo Việt Nam, Tổng tập văn học Phật giáo Việt Nam, Toàn tập Trần Thái Tông, Toàn tập Trần Nhân Tông… dù còn một số điểm cần phải trao đổi, thảo luận thêm nhưng không ai có thể phủ nhận là các công trình ấy đều có hàm lượng trí tuệ, khoa học cao. Chính vì hàm lượng trí tuệ, khoa học cao mà nhiều đầu sách của ông bị in lậu, làm nhái (fake). Thông thường, những sản phẩm bị in lậu, làm sách giả chỉ có thể rao bán bí mật hoặc ít ra cũng không công khai nhưng vì lợi nhuận, có cửa hàng bán sách trực tuyến đã không hề ngại ngùng chuyện này: thản nhiên đăng hình chụp kèm báo giá mà nếu bất cứ ai trong nghề, có con mắt tinh tường một chút, nhìn hình đăng, sẽ nhận ra đó là sách fake bởi sách giả thì tông màu, nét chữ ở bìa không bao giờ hoàn toàn như sách thật (may ra mới được 80-90% chất lượng sách gốc). Người viết bài này nhiều lần hỏi chuyện GS, TS Lê Mạnh Thát thì được ông chia sẻ rằng: ông không phải không biết nhiều cuốn sách, công trình của mình bị vi phạm tác quyền vì nhiều học trò, môn sinh của ông đã cung cấp những bằng chứng xác đáng. Thậm chí, có vị luật sư còn đến gặp trực tiếp ông, đề nghị được hỗ trợ ông đưa vụ việc vi phạm tác quyền ấy ra pháp luật… song ông có nhiều ngại ngần và đến nay vẫn chưa làm gì cả. Ông ngại ngần bởi những vụ việc “đáo tụng đình” xưa nay mất rất nhiều thời gian và công sức, có khi từ vài tháng đến hàng năm mà ông thì đã qua tuổi 80 (ông sinh năm 1944), quỹ thời gian không còn nhiều, lắm việc lại đang dang dở… nên đôi khi đành bỏ qua và nghĩ theo chiều hướng nhân văn là sách của mình có ích cho thiên hạ người ta mới in lậu để phục vụ đông đảo bạn đọc trong cũng như ngoài nước!

Sách giả không chỉ không có ruy băng mà còn thiếu thẩm mỹ (lề trên, lề dưới quá ngắn)

… và chuyện về cuốn tiểu thuyết Mưa đỏ

Dẫu rất kính trọng GS, TS Lê Mạnh Thát thì người viết bài này cũng phải nói thật rằng, những chia sẻ của ông mang cả hơi hướng tích cực và… tiêu cực. Tích cực là sự nuối tiếc thời gian để dành công sức sáng tạo thêm những công trình có ích cho học giới và xã hội; là cách nhìn nhận vấn đề đầy nhân ái, bao dung. Còn tiêu cực? Xin thưa, suy nghĩ ấy vô tình tiếp tay cho nạn vi phạm tác quyền đang ngày một trầm trọng! Mà nói cho hết lẽ, sách học thuật còn bị xâm hại bản quyền như thế, nói gì đến những sách mang tính đại chúng hơn như các tác phẩm văn học nghệ thuật - người viết muốn nhắc đến cuốn tiểu thuyết Mưa đỏ mới đây!

Mưa đỏ - tiểu thuyết của nhà văn Chu Lai ra mắt từ năm 2017, được in 2 lần lúc bấy giờ nhưng chưa thực sự gây ấn tượng mạnh với công chúng. Phải đến mùa Thu năm 2025, trong hào khí kỷ niệm 80 năm Quốc khánh nước CHXHCN Việt Nam, đồng thời cuốn tiểu thuyết được chuyển thể thành kịch bản của một bộ phim có cùng tên gọi, nó mới trở thành hiện tượng trên thị trường sách. Phim Mưa đỏ đạt doanh thu 714 tỷ đồng, trở thành phim điện ảnh có doanh thu cao nhất lịch sử phòng vé Việt Nam khi rời rạp vào cuối tháng 9/2025 cũng góp phần “đẩy” cuốn sách lên. Theo trung tá Lê Thanh Huyền, cán bộ phòng Kế hoạch - Sản xuất của nhà xuất bản Quân đội Nhân dân thì tính đến tháng 11/2025, nhà xuất bản này đã cấp phép cho in 80.600 cuốn Mưa đỏ. 80.600 bản là một con số rất lớn nếu chúng ta biết thời gian gần đây, nhiều đầu sách ra mắt độc giả thường chỉ in trên dưới 1.000 bản, nhiều lắm là vài ngàn. Con số 80.600 bản in cũng biến Mưa đỏ trở thành đầu sách có số lượng phát hành thuộc nhóm Top 3 trong khoảng hơn hai mươi năm trở lại đây, chỉ sau Nhật ký Đặng Thùy Trâm và cuốn Mãi mãi tuổi hai mươi của Nguyễn Văn Thạc. Trước “Mưa đỏ 2025”, một đầu sách khác từng gây tiếng vang là cuốn Người thầy của Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh nhưng Người thầy cũng chỉ in hơn 30.000 bản. Điều đó cho thấy “hiện tượng trong làng sách” thật sự của Mưa đỏ ở cả hai phiên bản: bìa cứng đóng hộp có giá 275.000 đồng/cuốn và bìa mềm tay gấp có giá 205.000 đồng/cuốn.

Sách gốc (trái) và sách fake cuốn Mưa đỏ

Trở thành “hàng hot”, đương nhiên sách Mưa đỏ nhanh chóng lọt vào tầm ngắm của các “đầu nậu”. Các “đầu nậu” với sự hỗ trợ của khoa học công nghệ tiên tiến, máy móc hiện đại… chỉ cần có một cuốn sách gốc sau khi phát hành trong tay là có thể làm fake, nhân bản lên hàng trăm, hàng ngàn lần để ăn theo nguyên tác mà lại không phải trả xuất bản phí cũng như nhuận bút cho tác giả. Nguyễn Văn V - một người có thâm niên trong làng sách, quê Ninh Bình đã dẫn người viết đi mục sở thị cuốn tiểu thuyết Mưa đỏ fake được bán theo kiểu phá giá ở vỉa hè Hà Đông, Thanh Xuân (Hà Nội) với… 20.000 đồng, tức chưa bằng 10% giá bìa. Mà khi bán 20.000 đồng, giá họ nhập vào chỉ 12.000-15.000 đồng/cuốn. Cần phải nói ngay là sách fake có bìa không khác sách gốc mấy nỗi, số trang cũng như nhau…, phải người có kinh nghiệm mới phân biệt được ngay thật - giả. Chẳng hạn sách gốc của nhà văn Chu Lai khổ 14x22,5cm trong khi sách fake khổ 14,4x20,2cm, tức bề ngang rộng hơn nhưng chiều dài ngắn hơn. Sách fake cũng không đề giá bìa (để tùy theo tình hình mà báo giá), không có ruy băng với dòng chữ: “Kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9. Tri ân những anh hùng Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”… nhưng độc giả chưa tiếp xúc với sách gốc làm sao phân biệt được (?), nhất là những người ở các tỉnh thành xa trung tâm, xa các đô thị lớn. Thế là họ vô tình mua mà không biết mình đang trả tiền cho một món hàng bị làm giả, vi phạm pháp luật. Tác giả, nhà xuất bản và đối tác liên kết phát hành thì bị vi phạm bản quyền.

Thực tế hiện nay không ít nhà xuất bản khá thờ ơ với việc vi phạm bản quyền sách. Họ thường quan tâm đến các công đoạn: nhận bản thảo, giao người biên tập, cấp phép, in, nộp lưu chiểu, chuyển sách cho đối tác liên kết hoặc hệ thống phát hành… còn ít chú ý đúng mức đến những câu chuyện phía sau, trừ khi sách có sai phạm gì đấy. Chỉ một số nhà xuất bản có thương hiệu mạnh, hoặc công ty sách tư nhân là không khoan nhượng với việc vi phạm bản quyền… song kết quả mà chúng ta thu được rất hạn chế. Dường như các cơ quan chức năng quan tâm hơn với những vụ việc vi phạm lớn. Chẳng hạn: “Ngày 5/8/2025, Công an tỉnh Bắc Ninh cho biết Cơ quan An ninh điều tra đã khởi tố, tạm giam Ngô Thị Phương Lan (49 tuổi, Giám đốc Công ty TNHH Đầu tư Công nghệ in miền Bắc), Nguyễn Thị Tuyến (36 tuổi, chủ nhà sách Hằng Thắng) và Tạ Ngọc Long (27 tuổi, chủ nhà sách Phú Thịnh) để điều tra tội Sản xuất, buôn bán hàng giả.

Bìa 4 tiểu thuyết Mưa đỏ (sách giả) không có giá bìa 
 

Theo công an, Lan là chủ mưu, tổ chức in ấn lượng lớn sách giáo khoa giả với thủ đoạn tinh vi, hoạt động có tổ chức, núp bóng doanh nghiệp hợp pháp. Khu vực sản xuất được bố trí ở nơi hẻo lánh, ít người qua lại, giao thông hạn chế (…)

Nhóm này đa số phân phối sách qua mạng xã hội và các kênh không chính thống, với giá rẻ hơn 20-30% so với sách thật. Sách giáo khoa giả có hình thức, màu sắc, tem nhãn gần giống sách thật khiến người tiêu dùng nhầm lẫn.

Từ ngày 29/7 đến 3/8, Công an khám xét khẩn cấp 8 địa điểm, triệu tập 12 người liên quan tại Bắc Ninh và Hà Nội. Tại các xưởng in, kho chứa, cửa hàng sách, nhà chức trách phát hiện và thu giữ 2.300 thùng carton chứa hơn 185.000 bản sách giáo khoa tiếng Anh giả. Tổng số sách giả có trị giá hơn 8 tỷ đồng” ¹.

Đó là một trong những vụ sản xuất, tiêu thụ sách giả với số lượng lớn trên cả nước thời gian gần đây bị đưa ra ánh sáng, còn các vụ “vừa vừa” hoặc nhỏ hơn thì chúng ta ít thấy… trong khi làm giả sách dù “lớn”, “vừa vừa” hay “nhỏ” đều là vi phạm pháp luật. Không xã hội nào dung túng cho những hành vi vi phạm ấy! Cũng may, khi người viết trao đổi với nhà văn Chu Lai thì được ông cho hay: một số kẻ làm giả cuốn Mưa đỏ đã bị cơ quan chức năng phát hiện, mời lên làm sáng tỏ vụ việc.

Vẫn biết, khi khoa học công nghệ càng phát triển thì chuyện vi phạm bản quyền sách ngày càng tinh vi, khó kiểm soát và các cơ quan chức năng cũng còn nhiều việc khác nữa để làm… song không còn quá sớm để chúng ta quan tâm hơn tới vấn đề nhức nhối này - vấn đề bản quyền sách, vì một môi trường xuất bản trong sạch, lành mạnh và thượng tôn pháp luật!l

1. Đường dây sản xuất hàng trăm nghìn sách giáo khoa giả bị triệt phá. vnexpress.net ngày 6/8/2025.
 

THANH HÀ

Nguồn: Tạp chí VHNT số 626, tháng 11-2025