Ngày 8-12-2025, tại Rạp Xiếc Trung ương, buổi tổng duyệt vở diễn “Trần Nhân Tông” chính thức diễn ra, đánh dấu sự ra đời của một dự án nghệ thuật quy mô lớn, đầy tính thử nghiệm, được Bộ VHTTDL đặt hàng. Vở diễn không chỉ tôn vinh vị anh hùng dân tộc, Phật hoàng Trần Nhân Tông, mà còn mở ra một hướng đi hoàn toàn mới cho sân khấu Việt Nam, hướng đến việc phục vụ du lịch và quảng bá nghệ thuật truyền thống Việt Nam.

Sự kết hợp hài hòa giữa xiếc và cải lương mang lại hiệu quả bất ngờ

Vở diễn Trần Nhân Tông do NSND Tống Toàn Thắng, Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam và NSƯT Trần Quang Khải, Nhà hát Sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam phối hợp đạo diễn dựa trên kịch bản của tác giả: TS Bùi Hữu Dược, chuyển thể cải lương: NSƯT Phan Ngọc Chi, thiết kế sân khấu: NSND Đạt Tăng, sáng tác và dàn dựng âm nhạc: NSND Huỳnh Tú, biên đạo múa: Ths Nguyễn Thị Tuyết Minh, phục trang: NSƯT Trương Minh Hùng.

Điểm nhấn ấn tượng và mang tính đột phá của vở Trần Nhân Tông chính là sự kết hợp táo bạo giữa nghệ thuật cải lương truyền thống và nghệ thuật xiếc đương đại. Thay vì trình diễn độc lập, hai loại hình này được hòa quyện nhuần nhuyễn để cùng kể một câu chuyện lịch sử vĩ đại về vị vua anh minh Trần Nhân Tông.

NSND Tống Toàn Thắng - Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam cho biết, ý tưởng dựng vở đã được ấp ủ từ hơn ba năm trước, một phần vì Liên đoàn Xiếc Việt Nam tọa lạc trên con phố mang tên Trần Nhân Tông, một địa danh gắn liền với nhiều giá trị văn hóa và tinh thần. Vở diễn được thực hiện trước hết tại sân khấu Rạp Xiếc Trung ương với không gian vuông mở, cho phép khai thác tối đa kỹ thuật biểu diễn như cầu bật, nhào lộn, tung hứng... kết hợp cùng hệ thống ánh sáng, âm thanh, trình chiếu hiện đại. NSND Tống Toàn Thắng khẳng định: “Chúng tôi muốn khán giả cảm nhận trận chiến hay khoảnh khắc vị vua bước lên Yên Tử không chỉ bằng mắt mà bằng cả cảm xúc và rung động nội tâm”.

Nghệ sĩ cải lương Minh Hải đã xuất sắc thể hiện vai diễn vua Trần Nhân Tông

NSƯT Vũ Thanh Tuấn và NSƯT Bùi Thu Hương đảm nhận vai Trần Nhân Tông và Khâm Từ Bảo Thánh Hoàng hậu

Sự kết hợp giữa hai loại hình nghệ thuật mang đến cho khán giả một trải nghiệm thị giác và thính giác hiếm có. Khán giả được đắm mình trong lời ca cải lương đầy cảm xúc, da diết, giàu nội tâm, đồng thời mãn nhãn trước hình thể chuyển động phi thường và kỹ thuật xiếc đỉnh cao. Những khoảnh khắc nghệ sĩ xiếc nhào lộn trên không, thực hiện cầu bật, tung hứng... đã tạo nên cuộc đối thoại đầy kịch tính, biến sân khấu trở nên vừa hoành tráng, vừa thấm đẫm chất thơ. Góp phần vào sự thăng hoa đó là phần âm nhạc do NSND Huỳnh Tú đảm nhiệm, khéo léo dung hòa tinh thần dân tộc (tiếng lý, tiếng hò, âm hưởng Phật giáo) với hơi thở đương đại và tính điện ảnh, tạo nên những giai điệu dễ lan tỏa và đi sâu vào lòng người.

Vở diễn tập trung khắc họa trọn vẹn cuộc đời của Phật hoàng Trần Nhân Tông, từ Thái tử Trần Khâm tuổi đôi mươi, lên ngôi Hoàng đế thứ ba triều Trần, lãnh đạo dân tộc đánh tan quân Nguyên Mông xâm lược, đến khi trở thành Thái thượng hoàng rồi xuất gia, sáng lập Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử. Kịch bản của TS Bùi Hữu Dược không chỉ tái hiện lịch sử mà còn truyền tải thông điệp sâu sắc về tinh thần từ bi, trí tuệ và tư tưởng nhập thế của Phật giáo Trúc Lâm. Đặc biệt, chi tiết cảm động về tấm lòng nhân từ vô bờ bến của Đức vua là khi Người cởi áo bào đắp cho tướng giặc tử trận đã chạm đến cảm xúc người xem sâu sắc.

Chi tiết cảm động về tấm lòng nhân từ vô bờ bến của Đức vua Trần Nhân Tông, khi Người cởi áo bào đắp cho tướng giặc tử trận đã chạm đến cảm xúc người xem sâu sắc

NSƯT Trần Quang Khải, đạo diễn của vở diễn chia sẻ, mục tiêu của ê-kíp sáng tạo là xây dựng một tác phẩm nghệ thuật đa chiều, có tính giải trí, giáo dục và dễ tiếp cận với khán giả trẻ. Đạo diễn Quang Khải nhấn mạnh: “Chúng tôi muốn truyền tải tinh thần đoàn kết và những giá trị quý báu từ tư tưởng của Phật Hoàng Trần Nhân Tông. Toàn bộ ê-kíp đã chuẩn bị hết sức kỹ lưỡng để xiếc và cải lương được hòa quyện tuyệt đối. Khán giả đến xem không phải là xem xiếc hay cải lương, mà là xem một tác phẩm nghệ thuật trọn vẹn, nhằm xây dựng hình tượng Vua Trần Nhân Tông một cách chân thực nhất”.

Giới chuyên môn đánh giá, việc kết hợp xiếc - cải lương trong Trần Nhân Tông là một hướng đi mới mẻ, mang lại hiệu quả bất ngờ, là chiến lược hiệu quả để đưa lịch sử và nghệ thuật truyền thống đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ. Nhà viết kịch Lê Quý Hiền nhận định: “Đây là tác phẩm sân khấu sự kiện kể về cuộc đời danh nhân với những chi tiết chọn lọc gắn với một giai đoạn lịch sử nên không câu nệ tới chuyện kịch và hành động kịch nhưng có tác dụng cho khán giả, nhất là lớp trẻ nắm bắt và nhớ, tự hào về lịch sử, về danh nhân đất nước. Một hướng đi mới với mục đích giáo dục truyền thống nhẹ nhàng, dễ hiểu, dễ nhớ thay vì những tiết học học lịch sử khô khan”.

Khoảnh khắc Vua Trần Nhân Tông xuất gia, sáng lập Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử

Có thể thấy vở diễn Trần Nhân Tông không chỉ đơn thuần là một tác phẩm sân khấu tôn vinh vị anh hùng dân tộc, Phật hoàng Trần Nhân Tông, mà còn là một dấu mốc quan trọng, khẳng định sức sáng tạo và tinh thần thử nghiệm táo bạo của sân khấu Việt Nam. Sự hòa quyện nhuần nhuyễn giữa cải lương truyền thống và xiếc đương đại tạo nên một ngôn ngữ nghệ thuật mới mẻ, mang lại hiệu quả bất ngờ: lịch sử được kể lại một cách sinh động, giàu hình tượng và dễ dàng chạm đến trái tim khán giả, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Với sự đầu tư của Bộ VHTTDL cùng mục tiêu kép là giáo dục truyền thống và phục vụ du lịch, vở diễn Trần Nhân Tông hoàn toàn có tiềm năng vượt ra khỏi khuôn khổ của một vở diễn sự kiện. Tác phẩm hứa hẹn sẽ trở thành một sản phẩm văn hóa - du lịch bền vững, là điểm nhấn nghệ thuật không thể bỏ qua tại Thủ đô, đồng thời mở ra một hướng đi đầy triển vọng cho việc bảo tồn và làm mới các loại hình nghệ thuật truyền thống trong kỷ nguyên mới.

Bài, ảnh: LIÊN HƯƠNG