Sáng 7-12-2025, tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam đã tổ chức tái hiện Lễ kết nghĩa buôn làng giữa xã Sông Kôn và xã Đông Giang (thành phố Đà Nẵng) của đồng bào Cơ Tu. Bên xã Sông Kôn là bên chủ động kết nghĩa, còn bên xã Đông Giang là bên được kết nghĩa.

Người Cơ Tu cũng như các dân tộc thiểu số khác đang sinh sống trên mảnh đất thành phố Đà Nẵng có rất nhiều giá trị văn hóa đặc sắc, góp phần làm cho nền văn hóa của Việt Nam đậm đà, phong phú. Các giá trị văn hóa đó không chỉ thể hiện trong văn hóa vật thể mà còn cả trong văn hóa phi vật thể. Văn hóa vật thể được thể hiện rõ nhất là những mái nhà Gươl, ngôi nhà sàn, nhà dài, trang phục, trang sức... Còn văn hóa phi vật thể, ngoài những câu nói lý, hát lý, những âm thanh từ các nhạc cụ, những nét hoa văn từ trang phục truyền thống, truyện dân gian, còn có các lễ hội truyền thống. Các lễ hội được tổ chức xem như là cầu nối, sự thể hiện tình cảm giữa con người với con người và giữa con người với thiên nhiên như: trời, đất, núi rừng, sông suối, cây cối... Mỗi lễ hội được tổ chức mang ý nghĩa sâu sắc chứa đựng tất cả các yếu tố gắn với cuộc sống của người Cơ Tu. Vì vậy, người Cơ Tu thành phố Đà Nẵng ngoài lễ hội mừng lúa mới, lễ khánh thành nhà Gươl, khánh thành nhà, tìm đất lập làng... còn có lễ kết nghĩa buôn làng.

Đại diện xã Sông Kôn đón đoàn người xã Đông Giang đến tham dự buổi lễ kết nghĩa

Trong đời sống của người Cơ Tu, các buôn làng không tồn tại như những đơn vị tách biệt mà có sự giao thoa, tương tác thường xuyên về kinh tế, xã hội và tinh thần. Trong bối cảnh sinh tồn nơi rừng núi hiểm trở, người Cơ Tu quan niệm rằng, chỉ khi các làng kết nối với nhau bằng những cam kết thiêng liêng thì mới có thể duy trì sự bình an và thịnh vượng lâu dài. Từ đó, lễ kết nghĩa buôn làng ra đời như một cơ chế bảo đảm hòa hiếu, giúp các cộng đồng có thể hỗ trợ nhau trong sản xuất, phòng thủ, ứng phó thiên tai, hay trong những giai đoạn khan hiếm lương thực. Về mặt biểu tượng, lễ kết nghĩa thể hiện triết lý đoàn kết – tương trợ; về mặt thực tiễn, nó giúp ngăn chặn xung đột, tạo ra một mạng lưới liên minh xã hội bền chặt. Hai buôn làng sau khi kết nghĩa xem nhau như anh em ruột thịt, cùng chung vui, cùng chia sẻ khó khăn, và coi mọi sự vi phạm cam kết như làm tổn thương chính cộng đồng của mình.

Lễ kết nghĩa người Cơ Tu gọi là "prơngooch" có nghĩa là làm mối quan hệ tốt đẹp hơn. Ngày xưa, người Cơ Tu tổ chức lễ kết nghĩa khi hai bên có xảy ra mâu thuẫn, để mâu thuẫn đó không kéo dài ảnh hưởng đến cuộc sống sau này, do đó sẽ có một bên chủ động kết nghĩa để mối quan hệ giữa hai bên được hài hòa, gắn bó. Còn hiện nay, lễ kết nghĩa được tổ chức không xuất phát từ sự mâu thuẫn mà là để giữ mối quan hệ ngày càng tốt đẹp, đoàn kết hơn rồi qua đó cùng giúp nhau phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, giữ vững an ninh, chính trị, giao lưu văn hóa, phát triển du lịch... Đồng thời lễ kết nghĩa được tổ chức góp phần tạo nên khối đại đoàn kết trong cộng đồng.

Sau thủ tục mời rượu và hát lý của xã Đông Giang kết thúc, xã Sông Kôn dẫn đoàn đi 1 vòng xung quanh cây nêu trước khi bước vào làm lễ kết nghĩa

Lễ kết nghĩa thường diễn ra giữa hai làng có quan hệ thân thiết hoặc mong muốn thiết lập liên minh lâu dài. Quy trình nghi lễ được tổ chức cẩn trọng, bao gồm nhiều bước mang tính biểu tượng: Lễ đón đoàn khách của làng kết nghĩa: khi đoàn đại diện từ làng bạn tiến vào địa phận buôn làng, người Cơ Tu tổ chức nghi thức chào đón bằng cồng chiêng, với những âm thanh vang dội, trầm hùng như lời mời gọi thiêng liêng của núi rừng. Những người già làng (pơ loong) mặc trang phục truyền thống, mang theo ché rượu cần và vòng kết hoa rừng, thể hiện sự trân trọng dành cho khách. Nghi thức cúng Giàng: Trước khi kết nghĩa, hai buôn làng thực hiện lễ cúng Giàng tại nhà Gươl. Lễ vật thường gồm gà, lợn hoặc dê, cùng rượu cần – biểu tượng của sự thanh sạch và gắn kết. Già làng thay mặt cộng đồng khấn Giàng chứng giám cho lời thề kết nghĩa, cầu mong thần linh ban cho hòa bình, sức khỏe và mùa màng tốt tươi. Đây là bước quan trọng giúp nghi lễ mang tính linh thiêng và được cộng đồng thừa nhận.

Hai bên tổ chức kết nghĩa làm lễ cúng bái với giàng, thần linh, trời, đất

Sau phần nghi lễ, điệu múa tâng tung da dá được trình diễn quanh nhà Gươl với nhịp điệu mạnh mẽ, thể hiện tinh thần đoàn kết và vui mừng của hai buôn làng. Bữa tiệc cộng đồng kéo dài đến khi đêm xuống, với rượu cần, cơm lam, thịt nướng và những bài kể sử thi abưh về tổ tiên và mối quan hệ giữa các tộc người vùng Trường Sơn.

Lễ kết nghĩa buôn làng của người Cơ Tu không chỉ là nghi lễ truyền thống, nó phản ánh nhận thức sâu sắc về xây dựng cộng đồng. Ở đây, văn hóa trở thành công cụ để điều chỉnh hành vi, gìn giữ hòa bình và nâng cao khả năng thích ứng của con người với môi trường tự nhiên khắc nghiệt. Khi hai buôn làng trở thành "anh em", mâu thuẫn nhỏ được hóa giải bằng đối thoại và sự can thiệp của già làng. Họ giúp nhau khai nương, săn bắn, sửa đường, dựng nhà, hỗ trợ lương thực khi mất mùa. Trẻ em lớn lên có thêm bạn, thanh niên có thêm cơ hội giao lưu, kết hôn, gắn kết các dòng họ. Qua lễ kết nghĩa, thế hệ trẻ học được tinh thần đoàn kết – giá trị cốt lõi trong văn hóa Cơ Tu.

Đồng bào Cơ Tu biểu diễn điệu múa tâng tung da dá trong phần hội của buổi lễ kết nghĩa

Lễ kết nghĩa buôn làng của người Cơ Tu là một di sản mang giá trị đặc biệt, vừa phản ánh tinh thần cộng đồng, vừa thể hiện triết lý nhân văn của cư dân Trường Sơn. Giữa nhịp sống hiện đại, lễ kết nghĩa là minh chứng sinh động cho nền văn hóa truyền thống của cộng đồng vẫn có thể sống bền vững, được gìn giữ bằng sự tôn trọng, hiểu biết và đồng hành giữa cộng đồng – chính quyền – những người làm công tác văn hóa. Đó không chỉ là di sản của người Cơ Tu mà còn là đóng góp quý giá vào bức tranh đa sắc của văn hóa Việt Nam. Trong bối cảnh hiện đại hóa lan rộng đến những triền núi xa xôi, việc phục dựng và duy trì lễ kết nghĩa càng trở nên có ý nghĩa sâu sắc, góp phần bảo tồn bản sắc tộc người và nối dài những giá trị của văn hóa dân gian.

Bài, ảnh: MINH PHẠM