Văn hóa > Cổ truyền

Tết đón mừng năm mới là một sinh hoạt văn hóa đặc biệt, phản ánh tính đa dạng văn hóa tộc người, thể hiện ở cả thời điểm, không gian tổ chức cũng như các nghi lễ, phong tục, tập quán, ẩm thực, trang phục... Tuy nhiên, tính đa dạng của văn hóa Tết trong xã hội đương đại có những biến đổi theo các xu hướng khác nhau, chứa đựng các yếu tố đan xen, có yếu tố mang tính bản địa, cũng có yếu tố mới du nhập mang tính quốc tế. Với vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế, xã hội, tính đa dạng văn hóa của các tộc người thiểu số cần được tôn trọng và cần có những chính sách phù hợp với nguyện vọng của cộng đồng.

Tứ Pháp là tín ngưỡng độc đáo trong đời sống của người Việt vùng đồng bằng Bắc Bộ. Trải qua những bước thăng trầm của lịch sử, tín ngưỡng thờ Tứ Pháp luôn trường tồn với thời gian bởi vai trò và những giá trị riêng. Dựa trên cơ sở lý thuyết chức năng và cấu trúc đời sống văn hóa, tác giả bài viết phân tích, nhìn nhận về sự ảnh hưởng của tín ngưỡng thờ Tứ Pháp trong truyền thống và hiện nay dựa trên sự tác động qua lại với chủ thể văn hóa, hoạt động văn hóa và sản phẩm văn hóa. Qua đó cho thấy quá trình vận động, biến đổi của tín ngưỡng này trong đời sống văn hóa của người Việt.

Vùng đất Tây Nam Bộ hay còn gọi là đồng bằng Sông Cửu Long được kiến tạo bởi các thế hệ cộng đồng cư dân khai hoang mở cõi từ thời hoang vắng, hiểm trở, chưa có dấu chân người cách đã vài trăm năm. Các cộng đồng cư dân, do hoàn cảnh lịch sử khác nhau, đã có mặt tại vùng đất này vào những thời điểm khác nhau, chủ yếu là các tộc người Khmer, Việt, Hoa, trong đó người Việt đóng vai trò chủ thể cho sự phát triển vùng đất. Trên các không gian sinh tồn của vùng đất mới, cư dân Tây Nam Bộ đã lựa chọn, phát triển các phương thức sinh kế thích hợp, như làm nông, làm ngư, làm nghề thủ công…, như một sự thích nghi với bối cảnh môi sinh. Các giá trị văn hóa vật chất, văn hóa tinh thần, văn hóa xã hội của cư dân Tây Nam Bộ cũng được hình thành và phát triển trên nền cảnh đó.

Luật tục là những định chế về quá trình con người ứng xử với tự nhiên và xã hội trong từng cộng đồng người cụ thể. Nó chi phối đến mọi mặt đời sống xã hội của cộng đồng các dân tộc thiểu số (DTTS) Việt Nam trong suốt quá trình phát triển. Tuy nhiên, một yêu cầu tất yếu đặt ra trong quá trình phát triển của cộng đồng các DTTS, đó là làm sao vừa bảo tồn, phát huy được những giá trị tích cực, vừa khắc phục được những hạn chế của luật tục. Bài viết tập trung nghiên cứu luật tục của một số đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh Sơn La, xác định những luật tục có giá trị tích cực cần tiếp tục phát huy và những luật tục có tác động tiêu cực cần khắc phục (1).

Trang phục là hiện vật sống động trong tổng thể nền văn hóa, nghệ thuật của cộng đồng dân tộc Mông. Trang phục của người Mông ở Lào Cai chứa đựng nhiều giá trị tạo hình độc đáo, đặc sắc nhưng chưa được nghiên cứu một cách cụ thể, đầy đủ và toàn diện. Dưới góc độ mỹ thuật học, nghiên cứu tạo dáng trang phục của người Mông ở Lào Cai vẫn là mảnh đất trống mà cho tới thời điểm hiện tại gần như chưa được khai phá. Đồng thời, một số thuộc tính mỹ thuật học, đặc trưng tạo dáng trang phục cần được nhìn nhận khách quan, bổ sung những nhận định khoa học có tính mới, góp thêm nguồn tư liệu cho nghệ thuật dân gian của đồng bào Mông.

Việt Nam là một đất nước có nhiều cổ vật, nhưng sự hình thành và phát triển nghệ thuật chơi cổ vật trong dân chúng là hết sức muộn màng. Bài viết nghiên cứu ban đầu về nghệ thuật này qua hai phong cách: phong cách cổ đồ và phong cách sưu tập, nhằm góp phần tìm hiểu mảng mỹ thuật, nghệ thuật chơi cổ vật vốn vẫn còn chưa được chú ý nghiên cứu nhiều ở nước ta.

Lồng đèn Hội An (Quảng Nam) là sự kết tinh trong mối quan hệ giao thương của Việt Nam với các quốc gia Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ…, góp phần tạo nên văn hóa đặc sắc của thương cảng Hội An từ hơn 400 năm trước. Văn hóa Hội An nói chung, lồng đèn nói riêng là kết quả của sự giao thoa giữa các nền văn hóa này, mà giá trị cũng như hình dáng đặc trưng của nó đã trở nên rất nổi tiếng, như một món quà mà Hội An tạo ra với mục đích phục vụ nhu cầu cuộc sống.

Tín ngưỡng là một hình thức văn hóa đặc biệt của con người, ra đời cùng với quá trình tồn tại và phát triển của loài người. Đối với người Mường ở Cẩm Lương, một địa phương nằm ở khu vực vùng cao miền Tây Thanh Hóa, hoạt động kinh tế chủ yếu là nông nghiệp với điều kiện sản xuất còn nhiều hạn chế, điều kiện tự nhiên khó khăn. Do đó, tôn giáo tín ngưỡng, liên quan đến sản xuất nông nghiệp chiếm một vị trí quan trọng trong đời sống tộc người. Các hoạt động tín ngưỡng liên quan đến sản xuất nông nghiệp là một nhân tố quan trọng cấu thành nên đời sống tinh thần của cộng đồng dân tộc Mường.

Hằng trăm năm qua, nón lá không chỉ là vật vô tri để che mưa che nắng mà còn sống động trong thơ ca, truyện kể. Nhưng có lẽ, còn ít người chú ý đến những chiếc nón lá của quê hương Bình Định, đây mới là chiếc nón được ghi khá nhiều trong sử sách, là thứ nón duy nhất của cả nước mà mỗi khi cứ đến lệ xuân, được chọn mua để nộp cho triều đình từ gần 200 năm trước. Đến đầu TK XX, nón lá Bình Định còn xuất khẩu cả ra nước ngoài.