Trong nền điện ảnh nước nhà, những tác phẩm phim truyện điện ảnh về đề tài chiến tranh thường được đầu tư từ ngân sách nhà nước. Phim do tư nhân thực hiện có số lượng ít ỏi, song đó cũng là những tác phẩm để lại nhiều dấu ấn cả về nội dung và nghệ thuật, với góc nhìn mới mẻ, đa chiều.

Trương Ngọc Ánh giao lưu với khán giả phim Áo Lụa Hà Đông

Ít ỏi những bộ phim tư nhân

Áo lụa Hà Đông là phim truyện điện ảnh đầu tiên về đề tài chiến tranh do tư nhân sản xuất, ra mắt năm 2006, với thời lượng 142 phút, kinh phí hơn 1 triệu USD  - gần 20 năm trước đó là số tiền rất lớn. Phim do đạo diễn Việt kiều Lưu Huỳnh viết kịch bản, quy tụ dàn diễn viên thực lực: NSND Như Quỳnh, NSND Quốc Khánh, NSƯT Tất Bình, diễn viên người mẫu Trương Ngọc Ánh…

Thuộc dòng phim tâm lý xã hội, Áo lụa Hà Đông kể câu chuyện về số phận những người nghèo khổ bị xô đẩy, trôi dạt, bị cuốn vào dòng thác lũ chiến tranh. Nhân vật chính trong phim là anh Gù và cô thiếu nữ tên Dần từ thuở nhỏ đã phải ở đợ nhà địa chủ, bị hành hạ, đánh đập, sỉ nhục. Khi hiệp định Geneve được kí kết, trong hoàn cảnh đất nước bị chia cắt, một cách vô thức họ hòa vào dòng người di tản từ Bắc vào Nam và dừng lại định cư ở Hội An. Những đứa con nối tiếp nhau ra đời, mang cái tên như chính cuộc đời của họ, mong ước của họ: Hội An, Ngô, Lũ, Giàu. Công việc cào hến trên sông vất vả phụ thuộc vào thời tiết, mái nhà tranh không đủ khô ráo cho 6 con người lúc mưa lũ bão bùng. Thân phận bé nhỏ càng trở nên bé nhỏ khi chiến tranh với tất cả sự tàn khốc và lạnh lùng cuốn họ vào, gây ra biết bao đau thương mất mát cho họ và đồng bào cùng cảnh ngộ.

Cũng về đề tài chiến tranh, năm 2007, Hãng phim Chánh Phương hoàn thành Dòng máu anh hùng với kinh phí  gần 2 triệu USD - mức đầu tư lớn nhất ở thời điểm đó. Thành phần chính tham gia vào bộ phim là tài tử Nguyễn Chánh Tín và các cháu ruột: Charlie Nguyễn và Johny Trí Nguyễn - hai nghệ sĩ Việt kiều rất có ảnh hưởng tới thị trường phim ảnh nước ta sau này.

Lấy cảm hứng từ cuộc đời của ông nội Nguyễn Chánh Minh, một võ sư nổi tiếng từng thành lập lực lượng kháng Pháp trước năm 1945, Johny Trí Nguyễn chắp bút kịch bản, lấy bối cảnh Nam Bộ những năm 1920, thực dân Pháp truy lùng thủ lĩnh nghĩa quân Đề Cảnh, ra tay thảm sát đồng bào ta. Thúy - con gái Đề Cảnh bị kẻ địch bắt và tra tấn dã man. Sự dũng cảm của Thúy, tinh thần kiên định của các nghĩa quân đã cảm hóa Cường - tên mật thám từng đi du học ở Pháp đang dốc lòng phụng sự cho mẫu quốc. Từ đây, Cường và Thúy bước vào cuộc phiêu lưu mới, chiến đấu chống lại kẻ thù dưới ánh sáng của lòng yêu nước và niềm tự hào sâu sắc về dòng máu anh hùng chảy trong huyết quản.

Nếu Áo lụa Hà Đông là bộ phim tư nhân đầu tiên về những phận người bé nhỏ trôi dạt trong thời loạn lạc, Dòng máu anh hùng là phim tư nhân đầu tiên lấy cảm hứng từ phong trào kháng Pháp trong nhân dân thì Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối là phim tư nhân đầu tiên về chiến tranh cách mạng, công chiếu toàn quốc vào dịp kỉ niệm 50 năm thống nhất đất nước. Ấp ủ kịch bản về đất thép Củ Chi trong gần 10 năm, đạo diễn Bùi Thạc Chuyên mong muốn tái hiện một lát cắt bình dị mà bi tráng của cuộc chiến tranh nhân dân, tái hiện chân dung những người du kích địa phương trong trẻo, nồng ấm mà vô cùng dũng cảm, chấp nhận hy sinh thân mình để bảo vệ cách mạng, góp phần không nhỏ làm nên chiến thắng mùa xuân 1975. 

Cảnh phim Địa đạo mặt trời trong bóng tối

Những dấu ấn sáng tạo

Ở thời điểm ra mắt, Áo lụa Hà Đông gây nhiều tranh cãi về kịch bản, về bối cảnh, phục trang, hóa trang, song vẫn nhận được sự ủng hộ nồng nhiệt của những người yêu điện ảnh, đoạt giải Cánh diều vàng 2006 ở các hạng mục: Phim truyện nhựa xuất sắc, Nam diễn viên chính xuất sắc, Đạo diễn phim nhựa xuất sắc, Quay phim xuất sắc, Âm thanh xuất sắc. Thành tích ấy cũng phản ánh sự công nhận của người làm nghề đối với tác phẩm.

Nhịp phim chậm rãi, các chi tiết được tái hiện kỹ càng, giàu tính điện ảnh, đạo  diễn Lưu Huỳnh thể hiện rõ dụng ý phô diễn tài nghệ của mình. Tất nhiên, sự phô diễn này không phải lúc nào cũng đem lại hiệu quả như mong muốn, nhưng nhìn tổng thể Áo lụa Hà Đông là tác phẩm mang tinh thần phản chiến sâu sắc. Chiến tranh, loạn lạc, nghèo đói đã khiến cho gia đình Gù và Dần bị ly tán, người mất vì bom đạn, người bị lũ cuốn trôi. Khúc quanh nối tiếp khúc quanh, bi kịch nối tiếp bi kịch đẩy cảm xúc của người xem lên cao trào. Hình ảnh cuối, khi dòng người hốt hoảng chạy tản cư, những trái bom của kẻ thù vẫn không ngừng thả xuống - hình ảnh ấy vừa bi thương, vừa gợi nhiều ngẫm ngợi. Cái giá của hạnh phúc, của hòa bình ngày hôm nay không gì có thể đong đếm được.

Trong Dòng máu anh hùng, phim cũng mắc sạn về kịch bản, lời thoại nhiều lúc khó nghe bởi các diễn viên chính đều là Việt kiều sống ở nước ngoài từ khi còn nhỏ. Song đến thời điểm này, phim vẫn ghi điểm trong lòng người xem bởi sự chuyên nghiệp, cầu thị của ê - kip thực hiện. Trang phục, đạo cụ, bối cảnh, đặc biệt ánh sáng rất xuất sắc. Tác phẩm được làm hậu kỳ ở Thái Lan và Mỹ, vì thế nếu so sánh với các phim ra mắt cùng thời điểm thì có thể thấy sự vượt trội trong kỹ thuật dựng phim. Và dù còn những ý kiến tranh cãi về tính chuẩn mực của võ thuật Việt thể hiện qua các pha hành động, nhưng cảm giác chân thực, mãn nhãn là điều mà ai cũng phải thừa nhận. Phim đã trả lời cho câu hỏi: điện ảnh Việt có thể thành công với thể loại hành động hay không? Ở góc độ này, Dòng máu anh hùng để lại dấu ấn tiên phong.

Với Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối, đạo diễn Bùi Thạc Chuyên đưa cả cuộc chiến tranh nhân dân nén vào bối cảnh vô cùng hẹp cả về thời gian và không gian. Địa đạo thô sơ, chật chội, quanh co. Địa đạo càng thêm ngột ngạt, khó thở bởi sức ép của bom đạn, khói độc. Trong lòng địa đạo có cơn khát cháy ruột, đầy rẫy bóng tối, nỗi sợ hãi, giọt nước mắt, tiếng cười, những mâu thuẫn xung đột dồn nén. Song địa đạo cũng thật hùng vĩ hào phóng, chở che tình đồng chí đồng đội, nhân lên sức mạnh của lòng yêu nước, ý chí kiên định quật cường. Bối cảnh phim, kỹ thuật quay phim, dựng phim, ánh sáng, âm nhạc trong phim được thể hiện sống động. Khán giả có cảm giác như đang xem một bộ phim tài liệu, hoặc như được nhập mình vào thời điểm những năm 60 của thế kỷ trước với tiếng động cơ ầm ĩ trên đầu cùng bom đạn khét lẹt thiêu trụi cả một vùng thổ nhưỡng vốn xanh tươi.

Ra mắt đoàn làm phim Dòng máu anh hùng 2

Nhân lên khát vọng từ thử thách

Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối là một dự án lớn, tâm huyết mà các nhà làm phim muốn thực hiện để trả ơn nhân dân mình, đất nước mình. Kinh phí sản xuất dù không được công bố cụ thể nhưng khi rời rạp chiếu với doanh thu hơn 170 tỉ đồng và tiếp tục xuất hiện trên các nền tảng trực tuyến,  phim ở ngưỡng hòa vốn và sẽ có lãi sau này. Như vậy về cơ bản mục tiêu tiếp cận thị trường của các nhà làm phim đã hoàn thành. Tất nhiên, đó là mục tiêu trước mắt. Còn mục tiêu lâu dài, có thể nâng lên thành khát vọng - khát vọng được thực hiện những bộ phim giá trị, giàu thông điệp nghệ thuật; khát vọng thực hiện những tác phẩm góp phần nâng tầm điện ảnh Việt, tạo nên những giá trị tinh thần bền vững. Điều này rất có ý nghĩa trong bối cảnh hôm nay, khi thế giới đang phát triển mạnh mẽ về khoa học công nghệ; đất nước trải qua 80 mùa Thu cách mạng và đang đứng trước những vận hội mới, thời cơ mới cùng thách thức mới.

Khát vọng - đó cũng là điều mà hai anh em Charlie Nguyễn và Johny Trí Nguyễn muốn tiếp nối qua dự án Dòng máu anh hùng 2: Nhạn trắng Cà Mau mới công bố gần đây. Cũng trong một buổi giao lưu với khán giả, đạo diễn Charlie Nguyễn đã chia sẻ  về những khó khăn sau khi làm Dòng máu anh hùng 1. Lợi nhuận từ phát hành  không đủ để bù vào kinh phí, anh và những nhà đầu tư cho phim đã mất rất nhiều thời gian để trả nợ. Vì thế, phần 2 của phim đã bị chậm lại so với dự tính ban đầu. Hiện Dòng máu anh hùng 2: Nhạn trắng Cà Mau vẫn đang trong quá trình hoàn chỉnh kịch bản. Về phần Johny Trí Nguyễn, sau nhiều năm ở ẩn, được trở lại với một dự án phim hành động giàu tâm huyết là một hạnh phúc mà anh đã mong đợi từ lâu.

Không riêng gì Charlie Nguyễn và Johny Trí Nguyễn, với đạo diễn Huỳnh Lập, Áo lụa Hà Đông là dấu mốc quan trọng bậc nhất trong sự nghiệp của anh, dù sau này anh đã thực hiện thêm nhiều bộ phim mới. Bản thân diễn viên Trương Ngọc Ánh sau 19 năm vẫn nghẹn ngào khi nhớ về những ngày đóng phim Áo lụa Hà Đông, cảm thấy may mắn khi được là một phần của bộ phim này. Với Địa đạo: mặt trời trong bóng tối, Bùi Thạc Chuyên đã khẳng định tên tuổi của mình, là đạo diễn hàng đầu của điện ảnh Việt hiện nay.

Làm phim về chiến tranh, về lịch sử đòi hỏi số vốn lớn, kỹ thuật làm phim phức tạp lại khó hứa hẹn về doanh thu. Đó là lý do khiến các nhà đầu tư thiếu mặn mà, nhà sản xuất thì dè chừng. Vì thế, mảng phim này phần lớn đều được làm từ ngân sách nhà nước, ít nghĩ đến khả năng thu hồi vốn.

Với một đất nước có hàng nghìn năm lịch sử, trải qua bao triều đại, bao cuộc chiến tranh, vùng đất nào cũng có đền đài tưởng niệm thì nhà làm phim có rất nhiều tư liệu tạo dựng kịch bản, kể một câu chuyện giàu rung động về những người đã góp phần vào lịch sử, về những số phận chìm nổi khuất nấp trong dằng dặc thời gian. Để có thêm những góc nhìn chân thực, đa chiều, cần lắm sự nhập cuộc của các nhà làm phim tư nhân vốn đã khẳng định được vai trò, vị trí của mình trên thị trường điện ảnh. Và những cú bắt tay giữa nhà nước với tư nhân -  tại sao không?

ANH THƯ

Nguồn: Tạp chí VHNT số 614, tháng 7-2025