Trong không gian Triển lãm Thành tựu đất nước, gian trưng bày của tỉnh Khánh Hòa mang đến nhiều sắc màu văn hóa đặc trưng, trong đó nổi bật là sản phẩm gốm Bàu Trúc. Đây không chỉ đơn thuần là sản phẩm thủ công mỹ nghệ, gốm Bàu Trúc còn là nét văn hóa độc đáo của người Chăm, là minh chứng sống động cho sức sống bền bỉ của một trong những làng nghề cổ xưa nhất Đông Nam Á.

Bước vào không gian trưng bày, du khách dễ dàng bị mê hoặc bởi hình ảnh tháp Chăm uy nghi cùng những chiếc bình, chum, lọ mang dáng dấp mộc mạc mà tinh tế. Mỗi hiện vật không chỉ là sản phẩm gốm đơn thuần, mà còn chất chứa những dấu ấn đậm nét của văn hóa Chăm Pa, phảng phất hồn quê xưa cũ và thấm đẫm triết lý sống thuận theo tự nhiên, hòa hợp với đất trời.

Nghệ nhân Châu Thị Tính với các sản phẩm gốm Bàu Trúc tại không gian trưng bày triển lãm tỉnh Khánh Hòa

Người thợ Bàu Trúc không dùng bàn xoay, mọi đường nét đều được làm từ đôi tay khéo léo và kinh nghiệm truyền đời của những người phụ nữ Chăm. Chính sự “khác biệt nguyên sơ” này đã làm nên giá trị độc đáo, để gốm Bàu Trúc vượt lên khỏi phạm vi của một sản phẩm tiêu dùng, trở thành di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đồng thời, nghệ thuật làm gốm của người Chăm được UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.

Trong dòng chảy hội nhập, sự hiện diện của gốm Bàu Trúc tại triển lãm không chỉ giới thiệu một sản phẩm thủ công mỹ nghệ, mà còn khẳng định bản lĩnh gìn giữ nghề truyền thống của cộng đồng người Chăm ở Ninh Phước, Khánh Hòa. Đây là lời nhắc nhở về mối liên hệ bền chặt giữa con người – thiên nhiên – văn hóa, đồng thời là thông điệp rằng giá trị truyền thống, nếu được trân trọng và lan tỏa, sẽ luôn trường tồn và tỏa sáng trong đời sống đương đại.

Giữa dòng khách tham quan, nghệ nhân Châu Thị Tính, 58 tuổi, lần đầu tiên có mặt tại Hà Nội, không giấu nổi niềm xúc động: “Tôi thật vinh dự khi được mang những sản phẩm gốm của làng mình đến đây. Đó không chỉ là niềm tự hào của cá nhân tôi mà còn là ý nghĩa lớn lao khi văn hóa gốm Bàu Trúc được giới thiệu đến đông đảo công chúng”.

Nguyên liệu làm nên hồn cốt của gốm Bàu Trúc chính là loại đất sét dẻo đặc biệt được lấy từ ven dòng sông Quao, cách làng khoảng 4km. Trải qua bao đời, người Chăm ở đây vẫn giữ trọn quy trình thủ công: đất được chọn lọc, phơi nắng, ngâm qua đêm, rồi trộn cùng cát, nhào nặn cho nhuyễn trước khi tạo hình. Sản phẩm được để se khô, chỉnh sửa, mài láng, phơi nắng, và cuối cùng bước vào công đoạn nung – công đoạn quyết định “linh hồn” của gốm.

Các sản phẩm gốm được trưng bày tại Triển lãm

Điểm đặc biệt của gốm Bàu Trúc là kỹ thuật nung lộ thiên. Những lớp củi, từ củi tươi đến củi mục, được sắp xếp khéo léo để tạo nên nhiệt lượng và màu sắc tự nhiên cho sản phẩm. Gốm ở đây không phủ men, không sơn, mà hoàn toàn dựa vào màu đất và kỹ thuật nung. Người thợ có thể tạo màu đen óng bằng cách rắc vỏ hạt điều hoặc vỏ trấu lên sản phẩm đang nóng, một bí quyết được truyền từ đời này sang đời khác.

Nghệ nhân Châu Thị Tính cho biết, bà học nghề từ mẹ theo truyền thống mẫu hệ của người Chăm, và nay tiếp tục truyền lại cho con gái. Với bà và người dân trong làng, làm gốm không chỉ là kế sinh nhai, mà còn là niềm tin tâm linh. Người dân Bàu Trúc tôn thờ vợ chồng ông tổ Poklong Chang, người đã dạy dân cách làm gốm như vị thần bảo hộ.

“Mỗi sản phẩm gốm, dù là bình, chum, hay tháp Chăm thu nhỏ, đều mang dấu ấn cá nhân bởi làm thủ công, không có cái nào hoàn toàn giống cái nào. Những sản phẩm cầu kỳ như tháp gốm đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo, đặc biệt từ đôi tay phụ nữ Chăm – những người giữ vai trò chủ đạo trong nghề” - Nghệ nhân Châu Thị Tính chia sẻ.

Hiện nay, khoảng 95% hộ dân Bàu Trúc sống bằng nghề gốm. Gia đình bà Châu Thị Tính cũng vậy. Bà Tính cũng cho biết: “Các đơn hàng được gom lại, mỗi tuần cả nhà tập trung làm và nung một lần. Sản phẩm không chỉ mang lại thu nhập ổn định, cho con cái được học hành đầy đủ, mà còn khẳng định sức sống bền bỉ của một nghề truyền thống giữa thời hiện đại”.

Đông đảo người dân thích thú chụp ảnh với tháp Chăm tại Triển lãm

“Nghề gốm đã ăn sâu vào tâm khảm chúng tôi. Tôi mong rằng gốm Bàu Trúc ngày càng được lan tỏa rộng rãi hơn, để người dân trong và ngoài nước hiểu, yêu và trân trọng giá trị độc đáo này” – bà Tính bày tỏ.

Gốm Bàu Trúc hôm nay không chỉ là vật dụng, mà là biểu tượng văn hóa Chăm. Qua đôi bàn tay kiên nhẫn, cần mẫn của những người thợ, trong đó có bà Châu Thị Tính, nghề gốm ấy vẫn tiếp tục được gìn giữ, nuôi dưỡng và lan tỏa, trở thành một phần di sản sống của dân tộc Việt Nam.

Bài, ảnh: BÍCH NGỌC