Ngày 28-6-2025, tại Trung tâm Giao lưu Văn hóa Nhật Bản tại Việt Nam đã diễn ra Triển lãm Ảo thị (Optical Illusion) của GS Sugihara Kokichi. Lần đầu tiên tại Việt Nam, công chúng có cơ hội chiêm ngưỡng một thế giới thị giác đầy bất ngờ và thách thức mọi giới hạn của cảm nhận thông thường thông qua Triển lãm Ảo thị.

Triển lãm trưng bày 53 mô hình độc đáo được thiết kế bởi GS Sugihara Kokichi, một chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực toán học ứng dụng và nhận thức không gian, đồng thời là người đã bốn lần giành chiến thắng tại Cuộc thi Ảo giác Quốc tế.

Tác phẩm "Đại dương mênh mông"

Điểm khác biệt nổi bật của ảo thị so với những hình ảnh ảo giác thông thường trên giấy là các tác phẩm được trình bày dưới dạng mô hình vật lý. Những mô hình này được tạo ra dựa trên các công thức lượng giác phức tạp, mang đến trải nghiệm trực quan sống động. Khách tham quan được chứng kiến những hiện tượng tưởng chừng như không thể: một hình tròn biến thành chuỗi hình vuông lồng vào nhau khi nhìn từ góc khác, hay một chiếc gương chỉ phản chiếu bộ xương của chú cá đặt cạnh. Thậm chí, những thiết kế chỉ vỏn vẹn 8cm cũng có thể tạo ra hiệu ứng choáng ngợp, mê hoặc cả những ánh mắt tinh tường nhất.

Tác phẩm Đại dương mênh mông: Cả đại dương trông như đang dậy sóng lớn dù đây là mặt phẳng tĩnh, ta lại có ảo giác những vị trí khác nhau trong tranh đang chuyển động khác nhau. Do mắt ta di chuyển liên tục các quãng nhỏ một cách ngẫu hứng nên hình ảnh ghi lại trên võng mạc cũng di chuyển theo. Mặt khác, tế bào tìm kiếm chuyển động chỉ tiếp nhận từng khu vực nhỏ của võng mạc và có thể phát hiện các chuyển động vuông góc với mép, còn các chuyển động song song thì không. Bức tranh này như được chia thành nhiều vùng với nhiều mép hình nên tổng thể có chuyển động giống nhau thì mắt vẫn ghi nhận thành các chuyển động khác nhau tùy theo vị trí. Đây chính là cơ chế tạo ra ảo giác.

Tác phẩm "Ngày và đêm"

Tác phẩm Ngày và đêm: Bốn chú chim đều được tô bằng cùng một màu xám. Tuy nhiên, màu của hai chú chim bên trái trông như xám đậm, còn bên phải xám nhạt. Sự khác biệt này sinh ra do cảnh nền đằng sau tối dần về phía bên phải. Khi nhìn thấy sự thay đổi sắc độ này, não bộ của chúng ta sẽ cảm thấy bên trái được chiếu sáng còn bên phải thì không sáng lắm. Kết quả, dựa vào sự khác biệt về ánh sáng này, não bộ suy đoán và đưa ra kết luận bên trái có màu xám đậm còn bên phải màu xám nhạt.

Chúng ta thường tin rằng đôi mắt là “nhân chứng” đáng tin cậy nhất. Tuy nhiên, GS Sugihara Kokichi đã hóm hỉnh phản biện lại niềm tin này bằng cách tận dụng “điểm mù” của thị giác, tạo ra những hiện tượng phi lý một cách tài tình. Qua đó, triển lãm không chỉ mang đến trải nghiệm thị giác thú vị mà còn khơi gợi những suy tư sâu sắc về triết học: con người có thể nhận thức hiện thực đến đâu thông qua chức năng sinh học? Đồng thời, các tác phẩm cũng hé lộ mối liên hệ tinh tế giữa toán học, nghệ thuật và cảm nhận của con người, thúc đẩy tư duy khoa học.

Giáo sư Sugihara Kokichi tốt nghiệp Thạc sĩ nghiên cứu ngành Kỹ thuật tại Đại học Tokyo năm 1973. Ông từng làm việc tại Viện Nghiên cứu Kỹ thuật Điện tử Tổng hợp, Đại học Nagoya, Đại học Tokyo trước khi công tác tại Đại học Meiji vào năm 2009. Từ tháng 4-2019, ông giữ chức vụ Giáo sư Danh dự Xuất sắc tại Viện Nghiên cứu Toán học cấp cao, Đại học Meiji.

Các tác phẩm trưng bày tại Triển lãm Ảo thị

Chuyên ngành của ông là Toán Kỹ thuật. Trong quá trình nghiên cứu phát triển mắt cho robot, ông đã phát hiện ra các kỹ thuật dựng những bức tranh đánh lừa thị giác thành mô hình thực tế và mở rộng nghiên cứu sang lĩnh vực vật thể đánh lừa thị giác (Opt Art). Ông đã sáng tạo nhiều vật thể tưởng chừng phi lý và hiện vẫn đang hoạt động với tư cách nghệ sĩ làm mô hình Opt Art. GS Sugihara Kokichi đã bắt đầu khám phá các hiện tượng thị giác thú vị này từ những năm 2000 và tích cực tham gia các triển lãm tại Nhật Bản cũng như nhiều nơi trên thế giới. Các tác phẩm của ông từng xuất hiện trên nhiều chương trình truyền hình nổi tiếng của Nhật Bản như Design Talk plus của đài NHK và chương trình Arashi ni Shiyagare của nhóm nhạc trứ danh Arashi trên đài Nippon Television, nhận được sự đón nhận rộng rãi từ công chúng.

Với 4 lần giành Giải Quán quân và 2 lần giành Giải Á quân tại Cuộc thi Ảo giác quốc tế, các tác phẩm ảo thị của ông đã được trưng bày tại nhiều trung tâm khoa học và bảo tàng danh tiếng, điển hình là buổi triển lãm kéo dài 1 năm 8 tháng (từ tháng 9-2018 đến 5-2020) tại Bảo tàng Cố cung Quốc gia Đài Loan. Ông cũng đã nhận được nhiều giải thưởng danh giá khác trong lĩnh vực toán học, khoa học và nghệ thuật.

Triển lãm Ảo thị tại Việt Nam là cơ hội để khán giả Việt Nam tiếp cận một phong cách nghệ thuật hiếm thấy, đạt đến độ tinh xảo về cả tính toán toán học và sáng tạo nghệ thuật. Triển lãm hứa hẹn sẽ mang đến một trải nghiệm độc đáo và truyền cảm hứng cho khách tham quan ở mọi lứa tuổi.

Triển lãm mở cửa tự do đến hết ngày 24-8-2025.

Bài, ảnh: LIÊN HƯƠNG