Sáng 15-10, Bảo tàng lịch sử TP.HCM phối hợp với Hội Cổ vật TP.HCM cùng một số đơn vị bảo tàng tổ chức trưng bày chuyên đề "Tượng gốm Sài Gòn xưa - Nghệ thuật và di sản", nhằm tôn vinh nghề gốm truyền thống Sài Gòn và như một lời tri ân gửi đến những người góp phần hình thành nên diện mạo văn hóa tinh tế của vùng đất này.

Lãnh đạo Sở VHTT TP.HCM, Bảo tàng Lịch sử TP.HCM trao kỷ niệm chương cho các đơn vị, cá nhân đồng hành, tham gia trưng bày

Phát biểu khai mạc, TS Hoàng Anh Tuấn - Giám đốc Bảo tàng Lịch sử TP.HCM cho biết, các tác phẩm gốm trưng bày không chỉ có nghệ thuật mà còn có tín ngưỡng, tâm linh và ký ức cộng đồng, những giá trị tạo nên bản sắc của cư dân Sài Gòn - Gia Định xưa. Nghề gốm Sài Gòn dần hình thành và phát triển rực rỡ từ thế kỷ XVIII, XIX đến đầu thế kỷ XX với những lò gốm quanh vùng Chợ Lớn như lò khu vực Cây Mai, Bửu Nguyên, gò Đồng An, Hưng Lợi…

“Qua đây, chúng tôi mong muốn gửi gắm thông điệp bảo tồn di sản không chỉ là lưu giữ, bảo quản hiện vật mà còn là cách gìn giữ tinh thần và bản sắc của vùng đất. Thông qua tượng gốm, chúng ta kết nối giá trị quá khứ và hiện tại, để di sản sống cùng đời sống đô thị hôm nay” - Giám đốc Bảo tàng Lịch sử TP.HCM nói.

Nhằm giúp khách tham quan dễ dàng tiếp cận mạch phát triển của nghệ thuật tượng gốm, không gian trưng bày Tượng gốm Sài Gòn xưa - Nghệ thuật và di sản được chia thành bốn nhóm chủ đề.

Nhóm tượng thờ Phật giáo, giới thiệu nhiều pho tượng tiêu biểu như Phật Thích Ca, Quan Âm, La Hán… với đường nét mềm mại, gương mặt thanh thoát, ánh men nâu, xanh ngọc hay trắng ngà đặc trưng của gốm Sài Gòn. Những pho tượng này từng được thờ trong các ngôi chùa cổ vùng Chợ Lớn, Gò Vấp, Thủ Đức...

Bộ Tam Quan đại đế gồm 9 tượng của nhóm tượng thờ Đạo giáo

Nhóm tượng thờ Đạo giáo, nổi bật với bộ Tam Quan đại đế gồm 9 tượng, trong đó ba vị chính là Thiên Quan, Địa Quan và Thủy Quan ngồi ngai, sáu tượng hầu đứng chầu hai bên. Hình thức thể hiện mang đậm tính cung đình, trang phục rực rỡ, tay cầm hốt hoặc linh vật biểu trưng cho quyền năng của ba giới Thiên - Địa - Thủy. Đây là những tác phẩm hiếm hoi còn giữ nguyên lớp men cổ và hoa văn trang trí tinh tế, minh chứng cho trình độ kỹ thuật cao của các lò gốm Sài Gòn cuối thế kỷ XIX.

Nhóm tượng thờ dân gian mang đến sắc thái gần gũi, với những pho tượng Ngọc Hoàng, Phúc Đức Thổ Địa, Quan Thánh Đế Quân, Chúa Tiên Nương Nương… những vị thần gắn bó với đời sống tâm linh của cư dân nông nghiệp. Nghệ nhân Sài Gòn xưa đã thể hiện nhân vật bằng phong cách tạo hình phóng khoáng, đôi khi hài hước, thể hiện tinh thần dân gian Nam Bộ qua ánh nhìn, nụ cười, dáng ngồi sinh động.

Bộ Ngọc Hoàng của nhóm tượng thờ dân gian

Nhóm tượng trang trí kiến trúc, tái hiện thế giới thu nhỏ của các ngôi đình, chùa, hội quán Sài Gòn xưa. Đó là các tượng Bát Tiên, Ông Nhật - Bà Nguyệt, Lưu Hải câu cóc, Ngọc Nữ dâng bình… cùng quần thể ngõa tích (tượng gốm nhỏ gắn trên mái) từng được đặt trang trí ở công trình tín ngưỡng của cả người Việt lẫn người Hoa. Các màu men như xanh đồng, xanh cobalt, nâu đỏ, trắng ngà, vàng được khai thác tối đa, mang lại vẻ đẹp hài hòa cho hiện vật. Với độ bền cao và khả năng chịu được khí hậu nóng ẩm, dòng gốm trang trí này đã góp phần quan trọng trong việc tạo nên nét mỹ thuật đặc trưng cho các công trình tín ngưỡng tôn giáo ở Sài Gòn - Chợ Lớn nói riêng và Nam Bộ nói chung.

Hiện vật được trưng bày trong chuyên đề "Tượng gốm Sài Gòn xưa - Nghệ thuật và di sản", có 50% là của các nhà sưu tầm tư nhân và còn lại là của các bảo tàng. Các tượng gốm được giới thiệu lần này đều thuộc loại hiếm, có giá trị nghệ thuật cao. Một số bức tượng còn lưu minh văn chữ Hán ghi rõ niên đại chế tác, tên lò gốm và địa điểm sản xuất, là nguồn tư liệu quý để giới nghiên cứu xác định trung tâm gốm Sài Gòn và mạng lưới giao thương gốm cổ vùng Nam Bộ. Đây cũng là dịp để giới sưu tầm và công chúng hiểu sâu hơn về một dòng gốm từng rất thịnh đạt của Sài Gòn xưa.

Sau khai mạc trưng bày còn có buổi tọa đàm nhằm làm rõ hơn từng dòng gốm, thời kỳ phát triển và sự thịnh suy của dòng gốm sẽ diễn ra vào ngày 18-10. Trưng bày "Tượng gốm Sài Gòn xưa - Nghệ thuật và di sản" kéo dài đến hết ngày 17-11, tại Bảo tàng Lịch sử TP.HCM (số 2 Nguyễn Bỉnh Khiêm, phường Sài Gòn, TP.HCM).

XUÂN HƯỚNG