Thời trang là một trong những lĩnh vực của ngành công nghiệp văn hóa. Trong bối cảnh cả nước thúc đẩy kinh tế sáng tạo, việc đưa giá trị trang phục truyền thống vào đời sống đương đại ngày càng được chú trọng, bởi đó là cách để văn hóa chuyển hóa thành sức mạnh mềm, nuôi dưỡng bản sắc đồng thời tạo ra động lực kinh tế mới. Trong hành trình đó, “Tri thức may, mặc Áo dài Huế” đang trở thành một nền tảng quan trọng giúp thành phố Huế tạo dựng ngành công nghiệp văn hóa mang bản sắc riêng.

Theo ông Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở VHTT thành phố Huế, hơn bốn năm qua ông trực tiếp phụ trách và triển khai phong trào “Huế – Kinh đô Áo dài Việt Nam”. Phong trào được xây dựng trên nền tảng quốc phục triều Nguyễn, hướng đến mục tiêu đưa Áo dài – đặc biệt là áo ngũ thân – trở lại đời sống hiện đại. Việc chọn áo ngũ thân làm hạt nhân phục dựng không phải là ngẫu nhiên: đây là trang phục mang chiều sâu lịch sử, chứa đựng triết lý “ngũ thường” đặc trưng Á Đông, đồng thời có cấu trúc phù hợp để biến đổi, sáng tạo theo nhu cầu xã hội đương đại. Ngày 23/11/2024, Huế chính thức đón nhận danh hiệu Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia “Tri thức may, mặc Áo dài Huế” – dấu mốc quan trọng khẳng định giá trị văn hóa sâu bền của loại trang phục này.

Hình ảnh áo dài trong những ngày lễ, Tết

Thực hiện đề án “Huế – Kinh đô Áo dài Việt Nam”, giai đoạn 2020-2024, thành phố đã tổ chức hơn 60 chương trình trình diễn, phục dựng khoảng 200 mẫu cổ phục và Áo dài truyền thống; đồng thời thu hút hơn 1.500 nghệ nhân, nhà thiết kế và sinh viên thời trang tham gia sáng tạo. Nhờ vậy, hình ảnh Áo dài Huế xuất hiện thường xuyên trong Festival Huế, Lễ hội Thu và nhiều sự kiện âm nhạc, điện ảnh đương đại, trở thành biểu tượng văn hóa thị giác của vùng đất cố đô.

Điều đáng chú ý là áo dài – đặc biệt là áo ngũ thân – không chỉ hiện diện trên sân khấu mà đang trở lại đời sống theo cách tự nhiên và bền vững. Huế đã đưa Áo dài vào nghi lễ nhà nước, lễ chào cờ tại các cơ quan, trường học; vận động các ngành Du lịch và giáo dục sử dụng Áo dài – ngũ thân làm đồng phục; khuyến khích giới trẻ diện Áo dài cách tân trong các hoạt động nghệ thuật, cộng đồng. Từ một giá trị thẩm mỹ, áo ngũ thân dần trở thành lựa chọn văn hóa của cộng đồng, góp phần hình thành thói quen thời trang mang bản sắc Huế.

Song song với quá trình phục dựng, Áo dài Huế cũng liên tục đổi mới theo dòng chảy hiện đại. Sự đa dạng của chất liệu, kỹ thuật dệt, màu sắc, họa tiết giúp Áo dài vượt ra khỏi khuôn mẫu truyền thống và trở thành nguồn cảm hứng sáng tạo cho các nhà thiết kế. Huế là địa phương đầu tiên tổ chức Lễ hội Áo dài (từ Festival 2002), tạo tiền đề cho chuỗi sự kiện tôn vinh Áo dài kéo dài suốt hơn hai thập kỷ. Nhu cầu may đo tăng mạnh; dịch vụ cho thuê Áo dài và trải nghiệm mặc Áo dài tham quan hoàng cung, di tích trở thành sản phẩm du lịch hấp dẫn, tạo thêm việc làm và tăng thu nhập cho các nghệ nhân.

Các đại biểu với trang phục áo dài trong Tọa đàm và giới thiệu sách "Áo dài truyền thống - hành trình trở lại"

Bên cạnh đó, dưới sự chỉ đạo của Sở VHTT và sự hưởng ứng của người dân, Áo dài không chỉ là trang phục mà đang định hình như một sản phẩm văn hóa, hướng đến trở thành sản phẩm công nghiệp văn hóa phục vụ du lịch. Thiết kế và may đo Áo dài kết hợp tinh hoa thủ công với sáng tạo hiện đại, tạo ra sản phẩm có giá trị kinh tế và khả năng ứng dụng cao, đồng thời kéo theo sự phát triển của nhiều ngành phụ trợ như phụ kiện, trang sức, mỹ thuật, điện ảnh, sản phẩm lưu niệm. Điều này cho thấy áo ngũ thân – di sản của lịch sử y phục Việt – là minh chứng rõ nét cho khả năng đưa giá trị truyền thống vào đời sống đương đại và gắn với sự phát triển kinh tế.

Thực tế chứng minh áo ngũ thân có tiềm năng trở thành sản phẩm công nghiệp văn hóa mang thương hiệu quốc gia, tương tự như kimono của Nhật Bản hay hanbok của Hàn Quốc. Áo ngũ thân có lịch sử, biểu tượng, triết lý và khả năng ứng dụng rộng; đặc biệt gắn với địa danh Huế – nơi đang trong lộ trình trở thành thành phố trực thuộc Trung ương dựa trên nền tảng di sản. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, những sản phẩm văn hóa có nhận diện mạnh mẽ sẽ tạo nên lợi thế cạnh tranh của quốc gia.

Vẻ đẹp của phụ nữ trong tà áo dài truyền thống

Trong hệ sinh thái công nghiệp văn hóa Huế, Áo dài – cổ phục không chỉ mang giá trị thẩm mỹ mà đã bước vào chuỗi giá trị rộng lớn hơn: từ sáng tạo, sản xuất, dịch vụ trải nghiệm đến du lịch văn hóa. Nhiều cơ sở may đo truyền thống chuyển thành studio trải nghiệm để khách hàng thử trang phục, chụp ảnh và tìm hiểu văn hóa.

Tuy nhiên, theo nghệ nhân A Soẻn – người có nhiều đóng góp trong phục hưng cổ phục Việt – Huế mới chỉ đi những bước đầu tiên. Để Áo dài ngũ thân thực sự trở thành sản phẩm của công nghiệp văn hóa, cần mạnh dạn hơn trong sáng tạo và phát triển thị trường. Không thể dừng ở phục dựng nguyên bản; phải có những thiết kế phù hợp thị hiếu hiện đại nhưng vẫn giữ cấu trúc và tinh thần truyền thống. Công nghiệp văn hóa đòi hỏi xây dựng trọn vẹn chuỗi giá trị: sáng tạo – sản xuất – phân phối – tiêu dùng – truyền thông. Các danh hiệu di sản chỉ thật sự có ý nghĩa khi được chuyển hóa thành sản phẩm cụ thể mà cộng đồng sử dụng hằng ngày.

Qua đó cho thấy, vẫn còn những điểm nghẽn để áo dài ngũ thân của Huế trở thành ngành công nghiệp văn hóa: chưa có bộ tiêu chuẩn quốc gia về áo ngũ thân và cơ chế bảo hộ sở hữu trí tuệ tương ứng; nguồn nhân lực thiết kế còn mỏng; chuỗi sản xuất manh mún, chủ yếu dựa trên may đo thủ công; hoạt động truyền thông mạnh tại Huế nhưng chưa đạt phạm vi quốc gia.

Để phát huy tối đa tiềm năng, nhiều chuyên gia đề xuất cần xây dựng bộ tiêu chí nhận diện áo ngũ thân Việt Nam; thành lập Trung tâm sáng tạo Áo dài và cổ phục Huế để đào tạo , nghiên cứu , sản xuất; phát triển các tuyến du lịch trải nghiệm như “One-day Việt phục tour”, phố đi bộ chủ đề Áo dài, hoặc tuần lễ thời trang Áo dài quốc gia. Về phía doanh nghiệp, cần xây dựng cụm công nghiệp dệt – may – thêu – nhuộm chuyên phục vụ thời trang truyền thống. Quan trọng nhất là đẩy mạnh thương hiệu hóa áo ngũ thân bằng chiến dịch truyền thông thống nhất, định vị hình ảnh “Ngũ thân – Bản sắc Việt” trong mắt công chúng trong nước và quốc tế.

Nghệ nhân A Soẻn (bên phải) cùng các cộng sự quảng bá áo ngũ thân truyền thống

Từ một phong trào văn hóa, Áo dài ngũ thân đang từng bước trở thành động lực của kinh tế sáng tạo. Khi trang phục truyền thống được mặc, được yêu thích và trở thành lựa chọn tự nhiên của cộng đồng, đó là lúc văn hóa thực sự chuyển hóa thành tài nguyên kinh tế. Huế đang tiên phong trong hành trình này, mở ra mô hình mẫu cho nhiều địa phương khác khai thác giá trị trang phục truyền thống, góp phần xây dựng nền công nghiệp văn hóa Việt Nam bền vững và đầy bản lĩnh trên bản đồ khu vực.

QUỐC BẢO