Đồng Tháp Mười là tên gọi của vùng đất trũng, thường ngập nước mênh mông, dài ngày vào mùa mưa lũ, nằm ở phía Đông sông Tiền, ven biên giới Việt Nam - Campuchia, trải rộng trên ba tỉnh Long An, Tiền Giang và Đồng Tháp. Trung tâm Đồng Tháp Mười là thị xã Kiến Tường (Long An).

Từ quốc lộ 1A đến ngã ba gần cầu dây văng Mỹ Thuận trên đường về miền Tây, rẽ vào tỉnh lộ 30, đi khoảng 30km, chúng ta sẽ tới thành phố Cao Lãnh, thủ phủ của tỉnh Đồng Tháp. Đi thêm 30km dọc theo sông Tiền thì tới thị trấn Thanh Bình. Từ đây có một con đường nhựa khá tốt chạy thẳng về huyện Tam Nông, đi chừng 4km thì đến Vườn quốc gia Tràm Chim.

Tràm Chim có diện tích tự nhiên 7.588ha, thuộc địa phận 5 xã: Tân Công Sinh, Phú Đức, Phú Thọ, Phú Thành, Phú Hiệp. Vườn có vị trí  ở giữa vùng đất trũng của Đồng Tháp Mười. Vào mùa mưa, toàn vùng  ngập nước mênh mông, có nơi sâu gần 3m. Mùa nắng, đồng đất khô hạn gắt gao, thường bị cháy rừng. Vườn quốc gia Tràm Chim là một loại rừng ngập nước còn sót lại với sinh cảnh độc nhất vô nhị ở Đông Dương, là một trong 8 vùng chim quan trọng nhất của Việt Nam (chiếm khoảng 1/4 số loài chim có ở Việt Nam). Nhiều loài chim đang bị đe dọa. Đặc biệt, sếu đầu đỏ (sếu cổ trụi, hạc) có nguy cơ  tuyệt chủng trên phạm vi toàn cầu.                                                           

Tràm Chim có 32 loài chim có giá trị bảo tồn, 12 loài nằm trong Sách đỏ Việt Nam như: ngan cánh trắng, diều mào, diều lửa, cú lợn lưng nâu, đại bàng đen, chích chòe lửa, rồng rộc vàng…

Các loài động  vật ở đây gồm 198 loài chim nước, hơn 50 loài cá và bò sát cùng  với 191 loài thực vật, gần 3.000ha tràm và 1.000ha lúa ma, sen, súng, cỏ năn, lác, lau sậy... tạo nên một quang cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp với mênh mông sông nước, bao la rừng tràm, ngút ngàn những đồng bưng và các thảm thực vật phong phú. Vùng đất “Sáu tháng đi bằng chân, sáu tháng đi bằng tay”* là “bảo tàng sinh học”, một trung tâm du lịch sinh thái độc đáo, hấp dẫn nhiều khách đến tham quan, học tập, nghiên cứu…

Đến với Tràm Chim vào mùa nước nổi từ tháng 8 đến tháng 11 khi lũ về, đi xuồng chạy vòng quanh, hoặc xuyên qua những cánh đồng, những khu rừng, bạn sẽ cảm nhận được vẻ đẹp tuyệt vời của một vùng đồng bưng hoang dã.

Mùa khô, từ cuối tháng 12 đến đầu tháng 5 hằng năm là lúc sếu đầu đỏ bay về Tràm Chim cư trú và tìm thức ăn. Những đàn sếu bay từ các cánh đồng của Thái Lan và Campuchia đến kiếm ăn rất đông. Củ năng là thức ăn mà đàn sếu mê thích, dù chúng phải bay hàng trăm cây số. Có thể bạn sẽ được chứng kiến những cảnh tượng kỳ thú, lạ mắt và vô cùng hấp dẫn. Nhiều con sếu đầu đỏ cao tới gần 2m, lông xám mượt, chân và cổ cao, đôi cánh dang rộng, chân xuôi chiều khi bay. Chúng tụ tập trên những bãi đất rộng, thoáng trên những cánh đồng năng, bay lượn xập xòe, chấp chới, múa, nhảy những vũ điệu nhịp nhàng với những tiếng kêu, gọi bạn tình thánh thót, thường vào những khi hoàng hôn buông xuống với vầng thái dương mờ ảo sắp lặn khuất  trên đồng cỏ.

Bình minh lên, chúng tôi xuống xuồng nhỏ đi vào khu A1 của Tràm Chim. Xuồng chạy tốc độ vừa phải để khách có thể tham quan hai bên đường. Rất nhiều chim chóc đi kiếm ăn trên những cánh đồng. Nghe tiếng động cơ xuồng máy đến gần, một bầy le le hàng trăm con, vụt bay vút lên cao rồi xoải cánh hướng về cụm rừng tràm xanh thẳm phía xa. Có mấy chú bói cá khoác áo xanh biếc, thản nhiên đậu trên những nhánh tràm. Vài con chim trích mồng đỏ tươi, lông xanh thẫm, đuôi vanh vảnh thoắt ẩn hiện trong những đám cỏ ven bờ kênh. Có một con rắn khá to lội băng ngang thật nhanh trước mũi ghe làm chúng tôi giật mình. “Nó  qua sông, núp bóng xuồng ghe để tránh bị bìm bịp “ăn thịt”.

Sau khi vượt hết một phần con kênh vành đai của Tràm Chim, chiếc xuồng rẽ vào một con rạch nhỏ đầy sen. Sen mọc kín lối. Từ đài quan sát nhìn vào là cả một rừng tràm nguyên sinh trùng trùng, lớp lớp, thân to cả ôm, cao vút, lá vi vu, xào xạc trong gió sớm.

Giữa trung tâm Vườn quốc gia Tràm Chim có Đài quan sát cao khoảng 20m, du khách có thể đi theo những bậc thang kiên cố lên đài. Từ trên cao phóng tầm mắt ra xa, Tràm Chim hiện lên như một bức tranh thiên nhiên đa sắc, với những cánh rừng tràm bạt ngàn, những cánh đồng cỏ năng, sen, lúa trời đua nhau mọc xanh rì, tạo nên một hệ sinh thái ngập nước phong phú và đặc trưng. Khi mùa nước nổi về, cả khu vực khoác lên mình chiếc áo xanh mướt, chim muông bay rợp trời, tạo nên khung cảnh ngoạn mục, hấp dẫn…

Hiện nay, Vườn quốc gia Tràm Chim được Nhà nước đầu tư, nâng cấp mở rộng thành một bảo tàng thiên nhiên, một trung tâm du lịch sinh thái hấp dẫn. Nhiều tổ chức bảo tồn thiên nhiên quốc tế cũng đã tài trợ để duy trì, phát triển và bảo vệ Tràm Chim. Đặc biệt, Quỹ quốc tế về bảo vệ thiên nhiên (World Wildlife Fund - WWF) đã có những chương trình khảo sát, nghiên cứu nhằm hỗ trợ Vườn quốc gia Tràm Chim trong công tác bảo tồn sự đa dạng sinh học của môi trường sinh thái độc đáo.

__________________

* Sáu tháng đi bằng chân (mùa khô). Sáu tháng đi bằng tay (mùa nước ngập, phải đi bằng xuồng, ghe- chèo, bơi bằng tay)

Bài và ảnh: HẢI HỒ

Nguồn: Tạp chí VHNT số 600, tháng 3-2025