Nghệ thuật > Âm nhạc và múa

Nghệ thuật ca trù, một loại hình diễn xướng bác học độc đáo của Việt Nam, đã trải qua nhiều biến thiên trong lịch sử, từ thời kỳ hưng thịnh trong không gian văn hóa cung đình và dân gian, đến giai đoạn mai một do chiến tranh và thay đổi môi trường xã hội, và hiện nay đang từng bước được phục hưng và dần phát triển như một thành tố quan trọng trong nền văn hóa nghệ thuật nước nhà. Sự thay đổi trong nhận thức và chính sách văn hóa sau thống nhất đất nước năm 1975 đã mở ra những điều kiện quan trọng cho quá trình bảo tồn, phục dựng và phát huy giá trị ca trù trong các không gian mới, từ đó thúc đẩy sự lan tỏa và sáng tạo văn hóa dựa trên nền tảng di sản.

Sự bùng nổ của công nghệ số đưa âm nhạc đến gần khán giả hơn bao giờ hết. Nhưng cũng chính tốc độ lan truyền mạnh mẽ ấy đang tạo ra những thách thức lớn với bản quyền - yếu tố sống còn để nuôi dưỡng sáng tạo, bảo vệ thành quả của nghệ sĩ và thúc đẩy công nghiệp âm nhạc nói riêng, công nghiệp văn hóa nói chung.

Tóm tắt: Khuynh hướng sử dụng hình thức hỗn hợp trong sáng tác âm nhạc là một tiến trình lịch sử gắn liền với nhu cầu đổi mới tư duy nghệ thuật qua từng thời kỳ. Trong nền âm nhạc thế giới, khuynh hướng này đánh dấu sự chuyển biến từ tính khuôn mẫu của thời kỳ Cổ điển sang sự tự do biểu đạt và khả năng kết hợp đa dạng giữa các hình thức, thể loại ở thời kỳ Lãng mạn và hiện đại. Khuynh hướng sáng tác này phản ánh nỗ lực vượt ra khỏi những giới hạn truyền thống trong việc khai thác chất liệu âm nhạc và phương pháp sáng tác, từ đó tạo nên những tác phẩm mới lạ, phong phú. Hòa nhập với xu hướng toàn cầu, các nhạc sĩ Việt Nam đã tiếp thu và vận dụng các khuynh hướng sáng tác hỗn hợp kết hợp với chất liệu dân tộc, khẳng định bản sắc sáng tạo và góp phần hiện đại hóa âm nhạc Việt Nam, hội nhập quốc tế.

Tóm tắt: Múa trong nghi lễ lên đồng (thuộc tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ) đóng vai trò then chốt trong cấu trúc nghi lễ và là một hiện tượng văn hóa, nghệ thuật có giá trị biểu đạt sâu sắc. Trên sân khấu múa chuyên nghiệp, múa đồng được các biên đạo kế thừa, chắt lọc ngôn ngữ động tác dân gian, kết hợp với âm nhạc (đương đại hoặc dân gian phối khí mới), cùng trang phục, đạo cụ và tổ chức sân khấu hiện đại. Các tác phẩm này vừa lưu giữ tinh thần văn hóa truyền thống vừa tạo nên hiệu ứng thẩm mỹ mới mẻ, đáp ứng công chúng đương đại. Bài viết phân tích ba tác phẩm tiêu biểu lấy cảm hứng trực tiếp từ tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ - Tứ phủ, ghi dấu ấn trong múa chuyên nghiệp Việt Nam: Hầu văn Xá thượng (NSND Chu Thúy Quỳnh), Hóa vàng (NSND Trần Ly Ly), Nam Phương Mẫu tế (Tấn Lộc). Đây là những sáng tạo nghệ thuật tái tạo tinh hoa truyền thống trong ngôn ngữ múa và bối cảnh sân khấu đương đại.

Tóm tắt: Ca Huế là một loại hình nghệ thuật trình diễn có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, kinh tế. Năm 2015, Nhà nước ra quyết định công nhận Ca Huế là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Từ lý thuyết vai trò xác định cộng đồng đã thể hiện tính tự chủ, chủ động tích cực, thực hành, trao truyền di sản trên cơ sở phối hợp với chủ thể nhà nước và các thành phần trong cộng đồng. Bài viết nêu ra các giải pháp nhằm nâng cao vai trò của cộng đồng trong bảo vệ và phát huy giá trị Ca Huế hướng tới một chương trình phát triển cộng đồng trong tương lai.

Tóm tắt: Bài viết phân tích, tổng hợp một số thành tựu về nghiên cứu âm nhạc truyền thống Việt Nam sau năm 1975, thông qua giới thiệu những công trình nghiên cứu âm nhạc truyền thống trước và sau Đổi mới (1986) của đất nước; những di sản thuộc âm nhạc truyền thống Việt Nam được UNESCO vinh danh; đồng thời, nêu những vấn đề đặt ra đối với việc nghiên cứu âm nhạc truyền thống trong bối cảnh hiện nay.

Khi nhắc đến "Tiến quân ca" – bản hùng ca bất tử, Quốc ca thiêng liêng của đất Việt, trong lòng mỗi người dân lại hiện lên hình ảnh cố nhạc sĩ Văn Cao – người đã gửi cả trái tim mình vào từng nốt nhạc. Con trai của ông – Nhà thơ, họa sĩ Văn Thao – xúc động và tự hào mỗi khi kể về sự ra đời của "Tiến quân ca", cũng như những ca khúc khác mà cha mình đã sáng tác trong những năm tháng lịch sử.

Tóm tắt: Bối cảnh âm nhạc đương đại Việt Nam đang chứng kiến sự phát triển của nhiều ngôn ngữ hòa âm phức tạp, nổi bật là xu hướng mang tính học thuật của Jazz và xu hướng chủ đạo ảnh hưởng bởi Pop, R&B, Hiphop. Điều này đặt ra yêu cầu ngày càng cao cho nghệ sĩ đàn phím điện tử, đòi hỏi ở họ vai trò đa năng của người hòa âm, ứng tác và đệm đàn sáng tạo. Trong môi trường đó, việc làm chủ nền tảng hòa âm nhạc Jazz là một năng lực cốt lõi. Nó không chỉ giúp nghệ sĩ đáp ứng đòi hỏi khắt khe của nghệ thuật mà còn cung cấp một nền tảng lý thuyết vững chắc để họ thấu hiểu và tương tác hiệu quả với các xu hướng âm nhạc đương đại khác. Bài viết phân tích các vai trò của hòa âm Jazz trong việc nâng cao kỹ năng ứng tác, tái hòa âm các tác phẩm, đặc biệt là ca khúc Việt Nam và định hình phong cách cá nhân cho nghệ sĩ. Thông qua những phân tích này, bài viết khẳng định việc chú trọng đào tạo hòa âm nhạc Jazz một cách bài bản, theo định hướng phát triển năng lực thực hành và sáng tạo, là một yêu cầu cấp thiết trong việc nâng cao chất lượng đào tạo nghệ sĩ biểu diễn đàn phím điện tử tại Việt Nam hiện nay.

Tóm tắt: Bài viết tập trung nghiên cứu một số kỹ thuật thanh nhạc được vận dụng trong luyện tập và biểu diễn những trích đoạn viết cho giọng nam cao (tenor) trong opera của Giacomo Puccini, một trong những nhà soạn nhạc tiêu biểu của chủ nghĩa hiện thực Ý. Thông qua việc phân tích đặc điểm âm nhạc, yêu cầu kỹ thuật và phong cách biểu diễn trong các tác phẩm tiêu biểu trích từ một số vở opera nổi tiếng như La Bohème, Tosca, Madama Butterfly và Turandot, bài viết chỉ ra những kỹ thuật cốt lõi như: kiểm soát hơi thở (appoggio), phát âm chuẩn xác (diction), điều chỉnh vị trí âm thanh (placement), kỹ thuật hát liền tiếng (legato) và xử lý cường độ (dynamic) tinh tế. Ngoài ra, bài viết cũng đề cập đến việc vận dụng kỹ thuật Bel canto, một nền tảng quan trọng giúp ca sĩ giọng nam cao phát triển giọng hát vang, sáng, mạnh mẽ và giàu cảm xúc trong khi vẫn đảm bảo độ bền bỉ và tự nhiên của giọng hát. Qua việc khảo sát thực tiễn luyện tập và biểu diễn của các nghệ sĩ tenor nổi tiếng, bài viết đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo và biểu diễn giọng nam cao đối với các trích đoạn trong opera của Giacomo Puccini trong môi trường giáo dục âm nhạc chuyên nghiệp tại Việt Nam.

Tóm tắt: Vai trò phản ánh và phát triển ngôn ngữ là một phần trong chức năng phát triển văn hóa của nghệ thuật âm nhạc. Với đặc tính, bản chất của âm nhạc, các tác phẩm góp phần tái hiện ngôn ngữ nói bao gồm việc phản ánh ngữ điệu trong ngôn ngữ nói và phản ánh ngôn ngữ các châu lục, các vùng miền. Âm nhạc cũng góp phần phản ánh quá trình phát triển của ngôn ngữ thông qua đặc điểm của ngôn ngữ sơ khai, chức năng của ngôn ngữ hiện đại trong việc giúp con người thể hiện bản thân. Âm nhạc cũng đồng thời góp phần kết nối, tương tác, chia sẻ ngôn ngữ trong cộng đồng thông qua việc mang lại sự bình đẳng, là ngôn ngữ chung để kết nối mọi người. Bài viết đề cập tới vai trò quan trọng của âm nhạc trong việc giáo dục ngôn ngữ thông qua việc phản ánh đặc điểm, quá trình phát triển của ngôn ngữ, và khả năng kết nối cộng đồng. Việc vận dụng âm nhạc một cách khoa học có thể hỗ trợ hiệu quả cho quá trình sử dụng, củng cố, giáo dục và phát triển ngôn ngữ.

Tóm tắt: Múa Tắc Xình là điệu múa dân gian mang ý nghĩa tín ngưỡng sâu sắc và tái hiện đời sống lao động sản xuất của người Sán Chay. Bắt nguồn từ niềm tin vào thần linh để sinh tồn với tự nhiên, điệu múa này trở thành nghi lễ không thể thiếu trong các lễ hội cầu mùa, cầu an vào đầu năm mới. Điệu múa gồm chín phần, mỗi phần mô phỏng các hoạt động canh tác nương rẫy với động tác đơn giản, tiết tấu dễ nhớ và nhạc cụ làm từ tre nứa. Điều này phản ánh rõ nét tín ngưỡng phồn thực, tinh thần lao động và khát vọng ấm no của người Sán Chay.

Tóm tắt: Âm nhạc dân gian, gốc rễ của nghệ thuật Việt Nam, là di sản văn hóa quý báu, phản ánh sâu sắc đời sống, tâm tư và phong tục của người lao động qua hàng ngàn năm lịch sử dựng nước và giữ nước. Trước làn sóng toàn cầu hóa, âm nhạc dân gian đang dần mai một bởi sự ảnh hưởng của các trào lưu, loại hình nghệ thuật hiện đại. Tuy nhiên, sự phát triển của công nghiệp văn hóa đã mở ra cơ hội lớn để bảo tồn và phát huy các giá trị nghệ thuật truyền thống, trong đó có âm nhạc dân gian. Công nghiệp văn hóa không chỉ giúp âm nhạc dân gian hồi sinh mà còn tạo ra những giá trị mới trong đời sống nghệ thuật đương đại.