Nghệ thuật > Âm nhạc và múa

Nghi thức cầu cúng, tế lễ ở một số hội làng vùng trung du và châu thổ sông Hồng đã sớm hình thành nên một số thể loại dân ca như: hát Xoan, hát Dô, hát Dậm, hát Chèo tàu; các thể loại này còn được gọi chung là dân ca nghi lễ thờ thần. Trong phạm vi bài viết, chúng tôi bước đầu tìm hiểu và nêu rõ những nét riêng độc đáo, đặc sắc trong thang âm, điệu thức của dân ca nghi lễ thờ thần.

Khoa Nghệ thuật, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội là một địa chỉ đào tạo Sư phạm âm nhạc (SPAN) lớn của cả nước, trong đó, môn Phương pháp xây dựng chương trình nghệ thuật tổng hợp là một trong những nội dung giảng dạy cơ bản và trọng tâm. Môn học này đã được đưa vào chương trình đào tạo của trường từ nhiều năm nay và đạt những kết quả khả quan. Song, hiện nay, công cuộc đổi mới, hội nhập và phát triển đất nước đang đòi hỏi ngành Giáo dục đào tạo nói chung, khoa Nghệ thuật, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội nói riêng phải có bước chuyển mình, vươn lên mạnh mẽ. Thực hiện Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang từng bước đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giảng dạy, không ngừng nâng cao chất lượng đào tạo, góp phần xây dựng nền giáo dục Việt Nam tiên tiến, hiện đại.

Trên dải Trường Sơn - Tây Nguyên, từ bao đời nay, cồng chiêng là hệ giá trị văn hóa nghệ thuật nổi bật, phong phú và đa dạng. Ở đây, tôi đặc biệt nhấn mạnh về thang âm dàn cồng chiêng của các tộc người. Tháng 5-2004, khi tiến hành nghiên cứu nhạc cồng chiêng phục vụ việc xây dựng hồ sơ trình UNESCO, trước lúc lên đường điền dã, GS, TSKH Tô Ngọc Thanh đã căn dặn tôi: “Chưa ai đo được thang âm cồng chiêng Tây Nguyên đâu, cháu hãy cố làm điều đó và ký âm các bản nhạc chiêng...”.

Trong quá trình tồn tại và phát triển, người Khmer Nam Bộ đã sản sinh ra kho tàng nghệ thuật biểu diễn phong phú, đặc biệt là Rô Băm. Đây là loại hình sân khấu cổ xưa nhất với cốt truyện chính là vở Ream Kê một dị bản của anh hùng ca Ramayana (Ấn Độ) đã được người Khmer hóa bằng nghệ thuật múa. Bài viết tìm hiểu các khía cạnh: tên gọi, nguồn gốc, đặc điểm và giá trị nghệ thuật múa trong loại hình sân khấu này.

Múa dân gian các dân tộc Việt Nam có từ rất lâu đời, được lưu truyền trong nhân dân từ đời này qua đời khác, nghệ thuật múa của mỗi dân tộc mang những sắc thái riêng mà ẩn hiện trong đó là hơi thở, nhịp sống và tâm hồn của dân tộc đó. Tổng hòa trong nền văn hóa chung, người Hà Nhì đã sáng tạo các điệu múa phục vụ tín ngưỡng dân gian, tín ngưỡng tâm linh, mang tính tập thể. Nghệ thuật biểu diễn cũng rất đa dạng, với các điệu múa như: múa trống, múa lên nương, múa dệt vải, múa đợi mưa,múa vào mùa, múa trông trăng, múa giã bạn… phản ánh các mặt đời sống sinh hoạt phong phú của chính dân tộc Hà Nhì.

Hát opera Việt Nam có nhiều khác biệt so với hát opera nước ngoài bằng tiếng Ý, Pháp, Đức... Sự khác biệt đó chủ yếu từ ngôn ngữ, cách phát âm (ngữ điệu và dấu thanh), cùng với những yếu tố âm nhạc dân tộc các vùng miền trên đất nước. Người hát cần phải khéo léo trong việc kết hợp kỹ thuật bel canto với kỹ thuật thể hiện âm điệu dân tộc, nắm rõ những đặc trưng cơ bản của tiếng Việt. Người hát cũng cần luyện tập từng bước một những yêu cầu cần giải quyết trong tác phẩm. Thực hiện những bài tập từ dễ đến khó, từ thấp đến cao, từ ngắn đến dài... ngay trong tác phẩm mình muốn thể hiện.

"Hẹn ngày chiến thắng" là tác phẩm âm nhạc mới của nhạc sĩ Trịnh Xuân Hảo nhằm tri ân những người trên tuyến đầu chống dịch COVID-19. Ca khúc hiện đang được đông đảo người nghe quan tâm và yêu thích. Trước đó, anh cũng đã cho ra đời các MV cùng đề tài này: "Anh muốn về Hải Dương", "Dòng máu Việt Nam".

Đối với các vai diễn trong opera, ngôn ngữ lời ca đóng vai trò quan trọng, vừa diễn đạt nội dung cụ thể của tác phẩm, vừa khắc họa hình tượng, tính cách của nhân vật. Ngôn ngữ lời ca giúp người nghe cảm nhận nội dung vở diễn một cách rõ ràng, mạch lạc và xúc tích. Các vai diễn giọng nữ cao trong opera Việt Nam cũng vậy, ngôn ngữ lời ca của nhân vật được thể hiện rất đặc trưng thông qua bối cảnh lịch sử, không gian phản ánh câu chuyện.

Dòng ca khúc cách mạng Việt Nam đã khẳng định rõ vai trò của mình đối với sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và giải phóng dân tộc ở TK XX. Bên cạnh một số loại thể khác, ca khúc trữ tình có thể ví như những bông hoa nhiều hương sắc, điểm tô cho dòng ca khúc cách mạng thêm phần rực rỡ. Ca khúc trữ tình thực sự là một bản thể mang tính thẩm mỹ.

Trong điều kiện kinh tế, xã hội có nhiều biến động, đời sống tinh thần nói chung, nhu cầu hưởng thụ âm nhạc truyền thống (ANTT) nói riêng của đồng bào các dân tộc thiểu số (DTTS) ở nước ta cũng có không ít những thay đổi. Bài viết trình bày tổng quát thực trạng về nhu cầu sử dụng, hưởng thụ ANTT của các DTTS ở nước ta hiện nay. Đây là một trong những cơ sở dữ liệu giúp cho việc tổ chức, quản lý, hoạch định chính sách có liên quan đi đúng hướng và đạt được những hiệu quả thiết thực.

Những đường nét giai điệu trong tác phẩm được hình thành theo nhiều cách khác nhau, có thể dựa vào mô hình quãng, rải hợp âm... nhưng phần lớn các nhà soạn nhạc dựa vào điệu thức, thang âm để cấu thành giai điệu. Có hai dạng điệu thức được sử dụng phổ biến hơn cả là điệu bảy âm trưởng, thứ tự nhiên và điệu thức năm âm (Nam ai). Hai dạng điệu này xuất hiện trong nhiều thể loại âm nhạc từ dân gian, cổ điển cho đến hiện đại. Nhìn nhận dưới góc độ âm nhạc học sẽ giúp người đọc phần nào thấy được sự tương đồng và khác biệt giữa hai điệu thức này.