Giữa không gian Ngày hội Văn hóa dân tộc Mường lần thứ II, gian trưng bày của đoàn Lào Cai hiện lên như một lát cắt sống động về đời sống người Mường vùng cao. Từ những vật dụng quen thuộc trong sinh hoạt hằng ngày, tiếng chiêng vang vọng núi rừng đến sắc thổ cẩm dệt tay tinh tế... tất cả đã làm nổi bật về cuộc sống, con người, vùng đất và những nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Mường tỉnh Lào Cai.

Không gian trưng bày của đoàn Lào Cai, gồm 3 khu vực chính: khu vực đồ sinh hoạt hằng ngày, khu vực lao động sản xuất và khu vực giới thiệu các sản phẩm OCOP tiêu biểu. Mỗi hiện vật, mỗi góc trưng bày ở đây đều mang theo câu chuyện về đời sống, lao động và sự sáng tạo bền bỉ của đồng bào dân tộc Mường nơi vùng cao Lào Cai.

Không gian trưng bày tỉnh Lào Cai

Trong không gian trưng bày, khu vực đồ sinh hoạt hằng ngày có chiếc chõ đồ xôi mộc mạc mà thân quen – vật dụng gắn với bếp lửa, mâm cơm, với những dịp lễ Tết, sum họp gia đình. Bên cạnh đó là dàn chiêng của đồng bào Mường – âm thanh chiêng không chỉ là nhạc cụ, mà còn là tiếng nói của núi rừng, của lễ hội, của niềm vui cộng đồng. Kề bên là rượu cần, thứ men say được ủ từ lúa, ngô, sắn và men lá, là biểu tượng của sự gắn kết, hiếu khách; mỗi bầu rượu cần được nâng lên là một lời mời gọi kết nối, sẻ chia. Nổi bật trong không gian là cây nêu ngày Tết, được dựng trong những dịp Tết Nguyên đán và các lễ hội lớn trong năm, với ý nghĩa cầu mong thần linh phù hộ cho mùa màng tươi tốt, gia đình mạnh khỏe, bản làng bình an. Ngay phía trước, quý khách có thể quan sát chiếc đuống và các nghệ nhân đang thực hành giã bánh dày – hoạt động thường diễn ra vào những ngày đầu năm mới. Tiếng chày, tiếng chiêng, tiếng trống vang lên rộn ràng, như báo hiệu một mùa màng thuận lợi, một năm mới sung túc, an khang.

Tiếp theo, là khu vực giới thiệu trang phục và nghề dệt của người Mường. Những bộ váy áo Mường được trưng bày ở đây đều là sản phẩm dệt thủ công, dệt hoàn toàn bằng tay trên khung cửi truyền thống.

Trình diễn nghề thủ công của người Mường tỉnh Lào Cai

Chất vải truyền thống thường dày, sậm màu hơn, nhiều sản phẩm được nhuộm từ màu tự nhiên như củ dền, các loại lá, vỏ cây, nên sắc màu có chiều sâu, bền và rất riêng. Mỗi tấm vải, mỗi chiếc khăn là kết quả của quá trình lao động tỉ mỉ, nhẫn nại; các nghệ nhân – phần lớn đều đã lớn tuổi – phải dệt trong thời gian dài, “nhặt” từng đường hoa văn bằng tay. Có những chiếc khăn Mường dài ngày, hoàn toàn thủ công, không chỉ để sử dụng mà còn là một tác phẩm mang dấu ấn thẩm mỹ, kỹ năng và ký ức văn hóa của người phụ nữ Mường. Bên cạnh kỹ thuật truyền thống, các nghệ nhân cũng không ngừng học hỏi lẫn nhau giữa các xã, các vùng, kết hợp hoa văn, màu sắc để tạo ra những sản phẩm mới mẻ, bắt mắt hơn, đáp ứng thị hiếu du khách nhưng vẫn giữ được hồn cốt dân tộc.

Qua ba khu vực trưng bày – từ đồ dùng sinh hoạt, công cụ lao động, là một “lát cắt” chân thực về đời sống văn hóa, lao động và sáng tạo của đồng bào dân tộc Mường. Ở đây, để lại trong lòng du khách những ấn tượng sâu đậm về một vùng đất nơi mà tiếng chiêng, mùi thơm của nếp mới, màu sắc của thổ cẩm và hương quế, hương sả vẫn đang ngày ngày hòa quyện, tạo nên bản sắc riêng, vừa mộc mạc, vừa giàu sức sống.

Không gian trưng bày chiêng và thổ cẩm

Bên cạnh đó, người Mường tỉnh Lào Cai cũng giới thiệu các sản phẩm OCOP – nơi hội tụ những nông sản, dược liệu và sản phẩm chế biến tiêu biểu của địa phương. Nổi bật trong số đó là gạo nếp đen xã Khuy Mông, đã được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao. Hạt nếp có vỏ màu đen, bên trong hạt to, dẻo hơn nếp thường. Trước khi chế biến, gạo nếp đen cần được ngâm từ 4–5 giờ, ngâm càng lâu thì khi đồ lên, xôi càng mềm, càng dẻo và thơm. Nếp đen không chỉ là lương thực mà còn là niềm tự hào của bà con khi sản phẩm truyền thống được OCOP ghi nhận.

Trong gian hàng OCOP còn có tinh dầu và sản phẩm từ quế, sả với nhiều dòng tinh dầu thực vật như: tinh dầu quế, tinh dầu hoa nhài, tinh dầu hoa hồng, tinh dầu chanh sả… Bên cạnh là các sản phẩm hương quế, nhang quế, nước lau nhà hương quế, dầu xoa bóp, tất cả đều được làm thủ công từ nguồn nguyên liệu quế lâu năm. Những cây quế có tuổi đời từ vài chục năm cho đến hàng chục năm, được khai thác tại vùng nguyên liệu phía Bắc, cho hàm lượng tinh dầu cao, tạo nên mùi thơm ấm, đậm, rất đặc trưng. Từ cây quế, bà con đã phát triển thành nhiều sản phẩm: tinh dầu quế dùng để xông phòng, thư giãn; nước lau nhà hương quế giúp khử mùi, tạo không gian sạch sẽ; dầu xoa bóp hỗ trợ giảm đau nhức vai gáy, đau lưng, mỏi xương khớp; tinh dầu sả dùng để xông nhà, đuổi côn trùng, khử mùi trong không gian sống. Mỗi sản phẩm vừa mang tính ứng dụng cao trong đời sống hằng ngày, vừa kết tinh tri thức bản địa và sự nhạy bén trong việc đưa nguyên liệu truyền thống vào chuỗi giá trị kinh tế hiện đại, góp phần nâng cao đời sống của người dân vùng đất Lào Cai.

Không gian trưng bày của đoàn Lào Cai mang tới Ngày hội Văn hóa dân tộc Mường lần thứ II là câu chuyện về một cộng đồng với ý thức sâu sắc về gìn giữ di sản văn hóa, đồng thời chủ động biến tri thức bản địa, nghề truyền thống và nông sản quê hương thành lợi thế phát triển. Từ những vật dụng giản dị đến sản phẩm OCOP được chứng nhận, không gian trưng bày đã khắc họa rõ nét chân dung người Mường vùng cao – mộc mạc mà bền bỉ, lặng lẽ mà giàu sức sống, góp một gam màu riêng vào bức tranh đa sắc của Ngày hội và của văn hóa Mường trong dòng chảy hôm nay.

 THÁI AN - Ảnh: TUẤN MINH