Nghệ thuật > Âm nhạc và múa

Khi nói về âm nhạc cho múa, GS Lâm Tô Lộc đã viết “Chất lượng của tác phẩm múa tùy thuộc vào sức biểu hiện của âm nhạc. Nhạc gây cảm hứng sáng tạo và gợi mở những hình tượng múa cho biên đạo”. Một tác phẩm nhạc hay có thể tạo điều kiện cho những sáng tác múa hay. Ngược lại, nhạc không tốt sẽ rất khó cho người biên đạo xây dựng tác phẩm múa. Sự thống nhất hữu cơ giữa nhạc và múa là điều kiện quyết định đến sự thành công của tác phẩm múa.

Từ đệm là một yếu tố thuộc thành phần từ phụ trong lời ca, xuất hiện khi lời thơ được phổ nhạc, có vai trò khá quan trọng, thậm chí còn góp phần tạo nên những nét độc đáo riêng cho nhiều thể loại dân ca. Trong dân ca đối đáp nam nữ của người Việt ở trung du và châu thổ sông Hồng, từ đệm rất phong phú và đa dạng. Những loại hình còn đơn sơ, mộc mạc như hát ví, hát đúm đến những loại hình đã phát triển cao hơn trên phương diện âm nhạc như cò lả, trống quân, hát ghẹo Phú Thọ, dân ca quan họ Bắc Ninh, ít nhiều đều có sự tham gia của từ đệm.

Các kỹ thuật mở rộng là cách chơi một nhạc cụ truyền thống tạo ra âm thanh mới, bất ngờ. Các nhạc sĩ đương thời thường xuyên sử dụng các kỹ thuật mở rộng cho kèn đồng để tạo những âm sắc mới, tiết tấu mới, thể hiện những ý tưởng mới trong sáng tác của mình. Trong trào lưu âm nhạc đương đại, các kỹ thuật mở rộng có thể được coi là một trong các tiêu chuẩn để đánh giá trình độ của nhạc công kèn. Việc bổ sung vào giảng dạy cho học sinh, sinh viên các cơ sở đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp, những kỹ thuật mới này là điều cần thiết.

Nghệ thuật múa dân gian nói chung và nghệ thuật múa của dân tộc Mạ tại tỉnh Lâm Đồng nói riêng đã tồn tại và lưu truyền qua nhiều thế kỷ, thể hiện qua các loại hình như: múa trong lao động, múa trong sinh hoạt, múa trong tín ngưỡng. Trong những năm qua, nghệ thuật múa của dân tộc Mạ tại tỉnh Lâm Đồng luôn nhận được sự quan tâm từ nhiều phía, chính quyền, ngành Văn hóa các cấp và chủ thể đóng vai trò quan trọng với việc bảo tồn giá trị di sản trong đời sống cộng đồng.

Ca khúc Việt Nam hình thành từ những năm đầu TK XIX, đến nay, kho tàng ca khúc của nước ta đã có hàng vạn tác phẩm, thể hiện sự phong phú, đa dạng về cả nội dung, đề tài đến bút pháp và phong cách âm nhạc. Dựa vào những yếu tố văn hóa trong ca khúc, chúng tôi tạm chia ca khúc Việt Nam thành 3 xu hướng chính: bám sát bản sắc dân tộc, phỏng theo phong cách âm nhạc nước ngoài và kết hợp yếu tố dân tộc với yếu tố nước ngoài.

Các sử liệu về âm nhạc cung đình triều Nguyễn còn tồn tại đến ngày nay đều thống nhất ghi nhận mục đích chính của âm nhạc cung đình là phục vụ các lễ lạt triều nghi, tiếp đón sứ thần nước ngoài, yến tiệc và các sinh hoạt nội cung… Trong gần 400 năm tồn tại, từ đời chúa Nguyễn đến các vua triều Nguyễn sau này, đều coi bộ phận âm nhạc này là Quốc nhạc với những quy định, lề lối nghiêm ngặt trong tổ chức dàn nhạc, biên chế nhạc khí, hệ thống bài bản và phương thức diễn tấu.

Đờn ca tài tử (ĐCTT) Nam Bộ là thể loại âm nhạc dân tộc tiêu biểu ở vùng Nam Bộ nước ta. Xuất hiện từ cuối TK XIX, loại hình âm nhạc này phản ánh rõ nét đời sống, tâm tư, tình cảm, sinh hoạt của người dân Nam Bộ trong quá trình khai hoang mở cõi. Trải qua hơn một thế kỷ hình thành và phát triển, ĐCTT Nam Bộ đã khẳng định được vị thế, giá trị của mình không chỉ trong lòng khán thính giả yêu mến âm nhạc mà còn cả với các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. Bài viết khái quát những thành tựu, hạn chế trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản nghệ thuật ĐCTT trong 10 năm qua, kể từ khi Chiến lược Phát triển văn hóa đến năm 2020 được ban hành.

Sự hình thành và phát triển của nghệ thuật hợp xướng Việt Nam TK XX vào bối cảnh cả nước đang kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Hợp xướng được coi là công cụ tuyên truyền sắc bén, mang tính thời đại, tính xã hội và tính dân tộc. Phần lớn tác phẩm hợp xướng Việt Nam phản ánh thực tại, sinh động trên hai đề tài chính là: ca ngợi cuộc đấu tranh cách mạng, bảo vệ Tổ quốc và ca ngợi công cuộc xây dựng quê hương đất nước. Khi đất nước thống nhất, việc sử dụng các đề tài này vẫn được nhạc sĩ thể hiện ở nhiều phương diện khác nhau, phù hợp với nhu cầu của thời đại. Đó là những nỗi trăn trở về cuộc sống hiện tại, suy tư về vận mệnh của dân tộc trước cuộc sống đầy biến động...

Bước vào thời kỳ đổi mới, các hoạt động giao lưu văn hóa ở nước ta diễn ra ngày càng sâu rộng, ca khúc Việt Nam đã và đang có thêm những màu sắc và hơi thở mới. Một số nhạc sĩ đã khai thác, sử dụng hình tượng văn học dân gian, truyền thống một cách đa dạng. Những hình tượng đó có thể từ dân ca, ca dao, tục ngữ, truyền thuyết, truyện cổ tích, tranh vẽ dân gian, món ăn truyền thống, vật dụng sinh hoạt hằng ngày…, góp phần làm tăng thêm biểu hiện về bản sắc dân tộc trong các ca khúc Việt Nam hiện nay.

Trong kho tàng dân ca của người Việt, dân ca đối đáp nam nữ là một thể loại rất phong phú và đa dạng. Từ những loại hình, làn điệu còn mộc mạc, đơn sơ như hát ví, hát đúm, trống quân, cò lả... đến những loại hình đã phát triển đến tầm cao trên phương diện nghệ thuật âm nhạc như hát ghẹo Phú Thọ, quan họ Bắc Ninh, đều mang những giá trị văn hóa, nghệ thuật độc đáo. Trong phạm vi bài viết, chúng tôi chỉ ra một số giá trị tiêu biểu của thể loại dân ca này ở các địa phương thuộc trung du và châu thổ sông Hồng, từ đó đưa ra một số ý kiến đối với việc lưu giữ, phát huy giá trị của nó trong đời sống văn hóa xã hội hiện đại.

Hát đúm và quan họ Bắc Ninh là hai loại hình ca hát thuộc thể loại dân ca đối đáp nam nữ rất phổ biến của người Việt ở vùng châu thổ Bắc Bộ. Cả hai loại hình dân ca này đều có những nét độc đáo trên phương diện nghệ thuật âm nhạc, lời ca và gắn với những yếu tố văn hóa, phong tục độc đáo, đặc sắc. Trong phạm vi bài viết, tác giả chỉ ra một số biểu hiện tương đồng, khác biệt trong diễn xướng hát đúm và quan họ Bắc Ninh, góp phần nêu bật đặc trưng của từng loại hình trong dòng chảy của thể loại dân ca nói chung và bổ sung tư liệu giảng dạy về mảng dân ca đối đáp nam nữ nói riêng.